ÇAĞIMIZIN KAYGILI İNSANI…
ÇAĞIMIZIN KAYGILI İNSANI…
Karen Horney, günümüzün insanını böyle tanımlıyor: “Kaygıları nedeniyle davranışları, kişiliği nevrotik özellikler kazanmış kişi!”
İnsanın günümüzdeki kaygıları için öyle çok neden var ki…
Kendimize ilişkin kaygılar, çevremize ilişkin kaygılar, kimi zaman dünyanın gidişine ilişkin kaygılar yakamızı hiç bırakmaz.
Son birkaç ay içinde hepimizi saran “deprem kaygısı” neredeyse gerçek bir ruh sağlığı sorununa dönüştü. Hepimiz birer deprembilimci kesildik, fay hattı nerelerden geçiyor, deprem nerelere yakın, kaç şiddetinde deprem nasıl etkiler gibi sorular açık kaygılara dönüşüyor.
Deprem olayını aşarsak eskisiyle yenisiyle kaygılar gene peşimizde, gene içimizde.
İyi de, hep kaygıyla yaşanmaz. Aslında kaygıyla yaşamak dünyanın en zor işlerinden. Onun için de insanlar “kaygıdan kurtulmanın” yollarını arıyor.
Kaygıdan kurtulmak, bilişsel düzeyde buna uygun bilgi, bilinç, duygu donanımıyla olabilir. Hem akademik zekânın hem de duygusal zekânın bu anlamda eğitilmiş olması “kaygıyı pozitif yaşamaya” dönüştürebilir.
Bunun için “dört adımlı bir strateji” uygulamak gerekiyor:
1. Adım: Kaygıyı tanımak, varlığını bilmek.
2. Adım: Kaygıyı oluşturan olgular, koşullar, kişilerle ilgili olarak değişik seçenekler oluşturmak.
3. Adım: Bu seçenekleri tartarak yapılması gereken iş konusunda karar vermek.
4. Adım: Verilen karar doğrultusunda harekete geçmek ve sorumluluk almak.
Bir deprem tehlikesinden girilecek sınava, çocuğumuzla ilgili
sorundan işimizle ilgili kaygılara kadar uygulamamız gereken yol budur. Ancak her duruma özgü “yapılacak işler programı” elbette farklı olacaktır.
Ama pek çok insan için “kaygıdan kurtulmak” kolay değildir. Bu durumda insanlar kendileri için “kaygının vereceği sıkıntı ve acılardan kurtulma yolları” olarak dört temel yol seçerler. Karen Horney’in üzerinde durduğu dört temel yol şunlardır :
1. Kaygı uyandıran olguyu ussallaştırma:
Çocuğumuzun ateşi çıktığı zaman “kaygılanırız.” Bir yandan da çocukların ateşinin çabuk çıktığını, hemen telaşlanacak bir şey olmadığını biliriz, ama “kaygılanmaktan kendimizi alamayız.” Bu kaygıyı ussallaştırarak (akla uygun duruma getirerek), çocuğumuzun ateşinin yükselmesinin çok kötü bir hastalığın işareti olabileceğini söyler, telaşımıza haklı bir gerekçe buluruz.
Pek çok kaygımızı bu biçimde ussallaştırarak “kaygımızın bizde yaratacağı sıkıntıyı haklı kılmaya” çalışırız.
2. Kaygının varlığını inkâr etmek :
İnsanlar kendilerinde kaygı uyandıran herhangi bir şeyi “inkâr ederek” bu kaygıdan kurtulmaya çalışırlar. İşyerinde herkes için var olan bir “işten çıkarılma” riskinin uyandırdığı kaygıyı, kişi “benim için hiçbir şey yok” diye inkâr ederek uzaklaştırır. Bu biçimde “inkâr ederek kurtulmaya çalıştığımız” pek çok kaygımız vardır. İnsanlar kimi zaman çok yakınlarındaki bir tehlikeyi bile “görmeyi inkâr ederek” kurtulmaya çalışırlar. Alman demokratları da “faşizm tehlikesini görmezden gelerek” kendilerini rahatlatmak istemişler, ancak faşizm gelince kendilerini kurtaramamışlardır.
Burada dikkati çeken bir nokta da, tehlikenin yarattığı kaygı ne denli yüksekse inkâr da o denli şiddetli olmaktadır.
3. Kaygıyı uyuşturma yolları :
Bu yolların başında en çok bilinen “alkol kullanma”, “uyuşturucu kullanma” gelir. Dünyada giderek artan alkol ve uyuşturucu kullanımı “kaygıyı uyuşturma” ile doğrudan bağlantılıdır. Ancak uyuşturma yolları sadece bunlar değildir.
“İşe aşırı düşkünlük” de kaygıyı uyuşturmanın çok uygulanan bir yoludur. Cumartesi pazar günleri de çalışmak, yaz tatili yapmamak, işe aşırı düşkünlük, kaygıyı uyuşturmanın hem de yüksek ödüllü bir yoludur.
Normal dışı uyku uyumak da kaygıyı uyuşturmanın bir yoludur. Burada dikkati çeken, çok uyuduğu halde kişinin kendisini dinlenmiş hissetmemesidir.
Cinsel edimler de kaygıyı uyuşturmanın bir yolu olarak kullanılır. Aşırı cinselliğe düşkünlük, ratsgele cinsel ilişkiler, buna karşın doyumsuzluğu engelleyememek, sinirlilik, bu tutumun kaygıdan kurtulmayla ilgili olduğunu ortaya koyar.
4. Kaygı uyandıran her şeyden kaçınmak :
Toplumda bu konunun sık görülen örnekleri “bende bir şey bulurlar” kaygısıyla gerektiği halde doktora gidememek, diş hekiminden kaçınmaktır. Pek çok insan yapması gereken işleri, duyduğu kaygı nedeniyle yapamaz duruma gelmektedir.
ÇOCUKLARDA KAYGI NEDENLERİ…
Erişkinlerdeki nevrotik davranışların kökeninin ‘çocukluk kaygıları’nda yattığı, en azından bir bölümünün böyle olduğu, kabul edilen bir gerçektir.
Karen Horney, ‘çocukluk döneminin kaygıları’nın büyük ölçüde anne-baba tutumlarından kaynaklandığını belirtmektedir.
‘Kaygı’yı, ‘yapmak istediklerimizle koşullar arasındaki çatışma’dan, ‘dışa vurmak istediklerimizle bunu yapmamak arasındaki çatışmadan’, bir değer grubu arasındaki çatışmadan doğan ‘kaynağı belirsiz sıkıntılı durum ve tutukluk’ diye tanımlayabiliriz. O zaman da bu çatışmaların bizi etkilediği dönemlere ve durumlara bakmamız gerekmektedir.
Karen Horney, bu durumu şöyle açıklıyor:
“Çok sayıda nevrotik insanın çocukluk öykülerini incelerken hepsinde de ortak bölenin, farklı bileşenler içinde aşağıdaki özellikleri gösteren bir çevre olduğunu buldum.
Değişmeyen temel düşman, gerçek bir canayakınlık ve sevecenlik yokluğudur. Bir çocuk sık sık yaralayıcı (travmatik) olarak değerlendirilen - aniden sütten kesme, ara sıra dövme, cinsel deneyimler gibi- bir çok şeye dayanabilir, ancak içten içe sevildiğini ve istendiğini hissettiği sürece. Bir çocuğun sevginin gerçek olmadığını açıkça hissettiğini ve uydurma gösterilerle aptal yerine konamayacağını söylemeye gerek yok. Çocuğun yeterli sıcaklık ve sevecenlik alamamasının ana nedeni, annenin ve babanın kendi nevrozları yüzünden bunu verme yetisinden yoksun olmalarında yatmaktadır. Kendi deneyimlerime göre ‘temel içtenlik yokluğu’ çoğu kez kamufle edilir ve aileler çocuk için en iyisini istediklerini öne sürerler. Eğitim kurumları ve ‘ideal’ bir annenin aşırı vesveseli ya da aşırı özverili tutumu, gelecekteki derin güvensizlik duygularının köşetaşını büyük ölçüde oluşturan bir ortama katkıda bulunan temel etkenlerdir.
Ayrıca, anne-babaların tarafında, çocukta düşmanlık yaratmaktan başka işe yaramayan çeşitli eylemler ya da tutumlar buluruz: Öteki kardeşlerin yeğlenmesi, haksız azarlamalar, aşırı bir ilgiyle küçümseyici reddetme arasındaki önceden kestirilmesi olanaksız değişmeler (tutarsızlık), yerine getirilmiyen vaatler ve bir o kadar önemlisi, çocuğun ihtiyacına yönelik geçici düşüncesizlikten çoğu kez en mantıklı arzularına ısrarlı bir biçimde karşı olmaya, örneğin arkadaşlıklarını bozmaya, bağımsız düşünce çabasını alay konusu etmeye, kendi arayışı içinde sanatsal, atletik ya da mekanik ilgisini yok etmeye dek her türden derece değişmesi gösteren tutumlar. Bütün bunlar, ane-babaların amaçlı olmasa bile sonuç açısından çocuğun iradesini kırma anlamına gelen tutumlardır.
Çocukluk dönemlerinin kaygıları arasında ‘çocuk cinselliğine yönelik yasaklayıcı tutumun’ özel bir önemi olduğunu belirten Karen Horney, çocuklarda çaresizlik, korku, sevgisiz bırakılma ve suçluluk duyguları yaratmanın onları ilerde etkileyeceğini belirtiyor.
Peki, çocuklar hiçbir isteklerinde engellenmemeli mi? Onlara doğru/yanlış tutumları nasıl öğretebileceğiz?
Karen Horney şunu belirtiyor : “Gözlemler, yetişkinler kadar çocukların da büyük ve çok sayıda yoksunluğu, bunların haklı, doğru, gerekli ya da amaçlı olduğuna inanmaları koşuluyla kabul edebileceklerini her türlü kuşkudan uzak bir biçimde gözler önüne sermiştir. Örneğin anne-baba temizlik konusunda kesin bir baskı uygulamaz ve açık ya da gizli bir acımasızlıkla çocuğu zorlamazlarsa çocuk temizlik eğitiminden rahatsız olmaz.
Bir çocuk, genelde sevildiğinden emin olması ve cezanın haklı olduğuna ve onun yaralama ya da küçük düşürme amacıyla yapılmadığına inanması koşuluyla, ara sıra yapılan bir cezalandırmadan rahatsız olmayacaktır.
Görüldüğü gibi, çocuğa karşı gösterilen tutumun biçiminden çok daha önemli olan , tutumun özüdür, amacıdır. Çocuğun, ona gösterilen yaklaşımın özünü ve amacını çok iyi anlayacağından kuşku duyulmamalıdır. Çünkü çocuklar, kendi duyguları ve sezgileriyle kendilerine gösterilen tutumun özündeki niyeti çok iyi anlayabilirler. Onun için de ‘ne yapıldığı’ndan çok ‘neden yapıldığı’ önem kazanmaktadır.
Karen Horney, çocuklardaki, ‘kıskançlık’ uyandıran duyguların da kaygılarda önemli bir rol oynadığını belirtiyor. Kardeş kıskançlığı, yaşıtlar arası rekabetten doğan kıskançlık, anneyi ya da babayı kıskanma gibi kıskançlıklar da zamanında anlaşılması gereken duygulardır.
Çocuğun ‘bağımlı’ olup olmaması ise ailelerin tutumuyla ilgilidir : “Bu, bütünüyle ailelerin çocuklarının eğitimiyle neye ulaşmaya çalıştıklarına bağlıdır ; yani eğitimin bir çocuğu güçlü, cesur, bağımsız, her türlü durumla başa çıkabilecek bir insan yapmak mı, yoksa çocuğa kol kanat germek, onu boyun eğmeci yapmak, yaşamı savsaklamasını sağlamak ya da onu yirmi yaşına kadar ya da daha uzun bir süre için çocuksulaştırmak, çocuk kalmasını sağlamak mı olduğuna bağlıdır.”
Hepimizin en başta bunları bilmesi gerekmiyor mu? (Çağımızın Nevrotik Kişiliği – Karen Horney, Öteki Yayınevi, Çeviren, Selçuk Budak.)
BAŞARIYA GİDEN YOL İÇİMİZDEN GEÇER
‘Başarıya giden yol’ … diye başlayan pek çok öğüt, yol gösterme, belki de öneri vardır. Kimi öğütler ‘çok çalışmayı’ kimi yol göstermeler ‘hedefini doğru seçmeyi’ önerir. Bütün bunlar kendi başına doğrulardır ama gene de ortalıkta çok sayıda başarısız insanın neden bulunduğunu açıklamaz.
Bu konudaki yaygın kanı ‘herkesin başarılı olamayacağı’ ya da başarının kimileri için söz konusu olan bir talih’ olduğu yolundadır ve yanlıştır. Başarı hiç kimsenin tekelinde değildir. Herkes başarılı olabilir. Yineliyorum, herkes başarılı olabilir. Ama ‘başarılı olmanın kuralları’ vardır ve bunları dikkate alanlar başarılı olabilir. Bu bölümde ‘başarıya giden yolları’ göreceğiz, sonra da başarıyı hep birlikte yaşayacağız.
İÇİMİZDEN GEÇEN YOLU GÖREBİLMEK…
Başarı konusunda insanların en büyük yanlışı, bu yolu kendi dışında aramaktır. ‘Başarı’ dendiği zaman insanlar hep kendi dışlarına bakarlar. Başka insanların ‘neyi başarı kabul ettiği ’ ya da ‘başarılı örneklerin kimler olduğu’, başarının sonuçlarının neyle ölçüldüğü gibi ölçütler çok önemli sayılır. Bu yanlışın temel nedeni, insanların böyle bakmaya, böyle görmeye, böyle kabul etmeye alıştırılmalarıdır.
Oysa, her insanın yapısı ayrıdır, beklentileri ayrıdır, kapasitesi ayrıdır, başarılı olacağı alanlar ayrıdır. Bu nedenlerle de karşılaştırmaya dayalı koşullanmalar yanlış sonuçlar doğurur.
Öncelikle bilmeliyiz ki ‘başarıya giden yol içimizden geçer’. Öyleyse önce ‘içimize bakalım ve kendimizi görmeye çalışalım’. Başarı için harekete geçireceğimiz en büyük araç kendimiziz, bunu unutmayalım.
AİLE İÇİ İLETİŞİM …
Aile içi iletişim çok önemli olduğu halde yeterince üzerinde durulmayan bir konudur. Yaygın olarak görülen iletişim biçimi ‘gereksinme iletişimi’ diyebileceğimiz bir durumdur. Bu iletişim modelinde, iletişimi belirleyen etkenler’ günlük gereksinmelerdir’ iletişim kodları da buna uygun sözcük formatlarıdır. 'Yemekte ne olduğu?’ ya da ‘telefon faturaları’, ‘çocukların okuldaki durumları’ 'günlük olayların kısa notları’, 'beklenmeyen olaylar’ kısa konuşmalarla aktarılırken birlikte olunan zamanın çoğunu TV izlemek, TV program yorumları, gündemdeki konuların kısa değerlendirmeleri, ev içi iletişimin mesajları almaktadır. Daha derinlerde yer alan beklenenler, düş kırıklıkları, geleceğe ilişkin duygular, insanlar arasındaki olumlu ya da olumsuz iletiler günlük iletişim içinde kendine yer bulmamakta, bu nedenle de ‘mesajlar örtülmekte’, 'duygular sessizce geçiştirilmektedir’.
Aile içi iletişimin düşük yoğunluğu, sığlığı, azlığı giderek insan arası ilişkileri de zayıflatmaktadır.Aile içinde yabancılaşma görülmekte ‘etkin iletişim’ aile dışındaki gruplar arasına kaymaktadır. Baba işyerindeki arkadaş gruplarıyla, anne kadınlar arasındaki gruplarla, çocuklar da arkadaş gruplarıyla etkin iletişim kurmayı yeğlemekte, duygu ve düşüncelerin paylaşımı da ev dışına taşınmaktadır.
Ev içinde zayıflayan iletişim, buna karşın ev dışında canlanan ilişkiler insanlar arasındaki yabancılaşmayı arttırmakta, bu durum da değişen insan davranışlarını farketmeyi engellemektedir. Bu durumun yarattığı doyumsuzluk evdeki bütün bireylerin davranışına yansıyarak ev içi gruplaşmalarına yol açmaktadır. Anne oğul, baba kız ya da çocuklar arası koalisyonla anne babaya karşı cepheleşme eğilimleri ortaya çıkmaktadır. Bu durum, iletişimi büsbütün bozmakta, sosyal rolleri sertleştirmektedir.
Bütün bunların çözümü, ev içinde ‘eşitlikçi, sosyal rolleri arkadaşça yumuşatan, aile disiplinini kimseyi yaralamadan kurup yürüten, anlayışlı, şevkatli, ilkeli bir aile yapısı’nı kurup sürdürebilmektedir. Eşler arasındaki anlayış ve davranış bütünlüğü, iletişimi güçlendirerek çocukların sosyal rollerini benimsemeye yol açar. Böylece aile içindeki iletişim de, aile dışındaki iletişim de doğru bir temele oturmuş olur.
NEDEN VE NASIL DAVRANIRIZ?
İnsanların her davranışı, farkında olalım ya da olmayalım bir amaca yöneliktir. Kimi zaman bunu farkedemeyiz ve ‘neden öyle davrandığımı bilmiyorum’ deriz. Gerçekten de her davranışımızın nedenini bilemeyiz. Ancak, her davranışımızın bir ya da birden çok nedeni vardır. Bu nedenlerin altında da ‘gereksinmelerimizin güdüsü’ vardır. Acıktığımız zaman yiyeceklerin bulunduğu yere doğru gideriz. Bir araca binmek istiyorsak gözümüz yoldaki araçlara ya da duraklara yönelir. Bir şey öğrenmek istiyorsak, soracak birisini, okuyacak bir sayfayı ya da öğretici bir metni ararız. Onun için de her davranışımız için şu iki soruyu kendimize sormayı alışkanlık durumuna getirmeliyiz: Bu davranışı yapmamın amacı ne olabilir? Bu amacın temelinde nasıl bir gereksinmem olabilir? O zaman davranışlarımızı amaçsız olmaktan çıkarıp amacını anlayabiliriz. Unutmayalım ki ‘ gerçekte yapmak istemediğimiz’ bir şey için kırktürlü bahane buluruz da ‘gerçekte yapmak istediğimiz bir şey için’ hiç bir engel tanımayız.
DAVRANIŞLARIMIZ NASIL OLUŞUR?
Davranışlarımızın iki önemli ayağı vardır: Bilişsel ayak ve duygusal ayak. Bilişsel ayak, bir konu hakkında bildiklerimizden oluşur. Duygusal ayak ise, bir konu hakkında hissettiklerimizden oluşur. Davranışlarımız, bu her iki ayak üzerinde geliştiği için, ikisinin de önemi vardır. Örneğin, ‘internetten bilgi almak’ konusunda, bildiklerim ‘bu konunun hızlı ve her yere ulaşan bilgi alma yolu’ olarak olumludur. Ancak, hissettiklerim, ‘ya yapamazsam?’ biçiminde bir korku olursa, internet konusunda isteksiz bir davranış ortaya çıkar. Bu davranış, özellikle eski alışkanlıklarını bırakıp yeni alışkanlıklar kazanmak zorunda kalan eski kuşaklar için söz konusu olmuş, buna karşı önlemler aranmıştır. Beslenme biçiminde diyet yapan birisi için şöyle bir davranış örneği verilebilir: ‘Şimdi şu yiyecekleri yememem gerekiyor, bunlar diyet listemde yok’. Ama, aynı zamanda ‘canım da şunları yemeyi çok istiyor’ gibi güçlü bir istek duyabilir. Bu durumda ortaya ya ‘ biraz yersem bir şey olmaz’ gibi ortalama bir davranış çıkar, ya da ‘ bu isteğimi bastırıp diyetimi sürdüreyim’ diyen bir kaçınma davranışı görülür. Onun için de, ‘çok istekle yaptığımız’, ‘isteksiz yaptığımız’, ‘yapmaktan kaçındığımız’ davranışlarda ‘bilişsel ayağımız’ ile ‘duygusal ayağımız’ ın neler söylediğine kulak verirsek, ayaklarımızın uyumunu ya da uyumsuzluğunu daha iyi anlarız.
BİRBİRİMİZİ NEDEN ANLAMAYIZ?
Bu sorunun sade bir yanıtı vardır: ‘anlamak istemediğimiz için’. Peki neden ‘anlamak istemeyiz’. Bu sorunun yanıtı da çoğunlukla o kişi ya da o konu hakkında bir önyargımız vardır. ‘Kişinin ne söyleyeceğini ya da neden söyleyeceğini’ bildiğimiz konusundaki eski deneylerimiz bizde bir önyargı oluşturmuştur. Bu da, bizim dinlememizi engeller. Dinliyormuş gibi yapar ama aslında dinlemeyiz. Bu durum en çok ev içindeki bireylerin birbirleri ile olan ilişkilerinde, işyerlerindeki ilişkilerde, kitle iletişim araçlarına karşı olan tutumlarımızda görülür. Bu önyargıların temelindeki önemli yanlış ise, ‘durumun değişmezliğine ilişkin bir genelleme’dir. ‘O hep böyle yapar’, ‘onun ne diyeceği bellidir’ ya da ‘şimdi gene şunu isteyecektir’ gibi önyargılı tutumlar birbirimizi anlamayı engeller, bu yüzden de birbirimizi anlama özürlüsü durumuna düşeriz.
EMPATİK DİNLEME NE DEMEKTİR?
Karşımızdakini dinleme biçimlerimiz çok çeşitlidir. Bu çeşitleri tanımlayan deyimler dilimizde yer almıştır. ‘Can kulağı ile dinlemek’, empatik dinlemenin tanımıdır. ‘Can kulağı’, yüreğimizin, gönlümüzün kulağıdır ve ‘anlamak için dinlediğimizi’ belirtir. Empatik dinleme; kendimizi onun yerine koyarak dinleme, anlamak için dinleme demektir ve iletişimin çok değerli bir anahtar davranışıdır. Empatik dinlemeyi bilen ve uygulayan birisi, karşısındaki ile iletişim kurmadan en önemli basamağı başarıyla çıkmış demektir. Arapların güzel bir sözü vardır: ‘Yürekten çıkan söz yüreğe ulaşır, ağızdan çıkan söz kulakta kalır’ derler. Bizde de ‘kulak arkasına atmak’ deyimi, söylenenlere hiç önem vermeden dinlemek anlamına gelir. ‘Sen onu külahıma anlat’ deyimi de, söylenenlere inanılmadığını belirtir. İletişim kurmak için mutlaka birbirimizi ‘empatik dinleme’ ile dinlemeyi başarmalıyız. Bunun yolu da ‘karşımızdakini anlamak için dinlemenin içtenliği’nden geçer. İçten olalım, yeter.
SORU SORMAK.
Büyük bir bilim adamına, yetişmesindeki en büyük etkenlerin neler olduğunu sormuşlar. Bilim adamı, “Annem,” demiş. “Annem, okuldan döndüğüm her gün, ‘ Bugün güzel bir soru sordun mu?’ derdi. Beni yetiştiren en önemli etken budur.”
Soru sormak zekanın işlerliğidir.
Eğer soru sormayı durdurursanız, soru sormaya izin vermezseniz o ortamda zeka işlerlik kazanamaz, kişilik gelişemez.
Sorusu olmayan, hep yanıtı olan olan bir kültür geri kalmış kültürdür.
Otokrasinin hep yanıtı vardır, sorusu yoktur.
Demokrasinin hep sorusu vardır, yanıtı araştırmadır.
Çocuklar çok soru sorarlar. 3-4 yaşından başlayarak bıktırıncaya kadar soru sorarlar. Dünyayı keşfetmek, olan biteni anlamak canlı algılarının hedefidir. Algılarıyla zenginleşen dikkatleri belleklerini oluşturur, sonra da, “Neden öyle olmuş?”, “Bu niçin böyle?” diye muhakeme temelini ararlar. Onları yanıtlamazsanız, araştırmazsanız, susturursanız, durdurursanız bir süre sonra gerçekten susarlar, susmanın rahat etmek olduğunu öğrenirler.
Siz rahat edersiniz, çocuğun zekası da engellenmeyi öğrenir.
Soru sormak basit bir zihinsel işlem değildir.
Soru sormak; 1- Cesaret, 2-Merak, 3- Kararlılık, 4- Sonucu göğüsleyen bir direnç gerektirir.
Eğer bütün bunlara sahip değilseniz, soru soramazsınız, yapacağınız iş de yanıtları dinlemek olur.
Bizler neleri merak ederiz, sorarız?
Bilgisayarların yeni bulunduğu döneme ilişkin bir anekdot vardı: Bütün milletlerin temsilcileri bilgisayarın karşısına geçmişler, soru soruyorlar. Bilgisayar da kısa ve yoğun bir işlemden sonra soruyu yanıtlıyor. Bizim temsilcimize sıra gelince sorusunu soruyor: “Ne var, ne yok?” Bilgisayardan bir süre işlem yapıldığına ilişkin sesler geliyor ama bir türlü yanıt gelmiyor, sonunda elektrik şerareleri ve dumanlar içinde kalan gereç iflas bayrağını çekiyor.
Gerçekten, ne demektir. “Ne var, ne yok?”
Bu aslında bir soru değildir, bir dolgu konuşmadır.
Karşılaştığımız zaman birbirimize sorduğumuz soruların çoğu da basmakalıptır ve anlamsızdır.
Ne yapıyorsun? (Anlamsız bir sorudur, soruyu soran karşısındakinin ne yaptığını çok iyi bilmektedir).
Nasıl gidiyor? (bu sorunun da belirgin bir hedefi yoktur, öyle laf olsun diye sorulmuştur, karşısındaki de belirsiz bir el işareti yaparak “ne olsun” gibi, “idare eder” gibi doğru yanıtlar verir.
İşler ne alemde? (Bu soruyla da hangi işlerin kastedildiği belli değildir, öyle sorulmuştur. Yanıt da aynı yüzeysellikte olur).
Sorduğumuz sorular genel olarak kişiseldir ya da kişilerin özel hayatlarına duyulan merakın ürünüdür.
Birisiyle karşılaşıldığı zaman sorulan “Nerelisin?”, “Kimlerdensin?”, “Ne iş yaparsın?”, “Nerede oturuyorsun?”, “Evli misin?”, “Çocuk var mı?”, “Çocuklar iyi okuyor mu?” gibi soruların tümü de güvenlik soruşturmasıdır. Bu sorularla karşısındakinin güvenilir olup olmadığı araştırılır.
Çevreyle ilgili sorular da kişilerin ne yapıp yapmadığı, ne alıp almadığı, nerelere sahip olduğu türünden dedikodu sınıfına giren merak sorularıdır.
Çocuklara sorulan sorular da sığlığın ve çocuklara değer vermemenin göstergesi değil midir?
-Anneni mi seviyorsun, babanı mı?
-Bizim çocuğumuz olur musun?
-Kazağını bana verir misin?
Çocuk biraz büyükse “okulu ve dersleri” sorulur.
Bu soru tipleri gerçekte “soran bir ilgi”yi göstermez.
Bilimle, kültürle, sanatla ilgili merak soruları ancak bu konularla gerçekten ilgili olanların bir bölümünde görülür. O çevrelerin de önemli bir bölümünün soruları değil, başkalarına aktarılması gereken yanıtları vardır.
Soru sormayı eğitiminize koyabildiğiniz zaman eğitiminiz başlamış olacaktır.
Soru sormayı kültürünüze sindirdiğiniz zaman uygarlık yoluna girmiş olacaksınız.
İyi bir sorunuz var mı?
Gençlerde Şiddet...
Kartal Endüstri Meslek Lisesi’nde bir öğrencinin silahla okula gelerek sınıfa girmesi, sevdiği bir kız öğrenciyi zorla çıkarmak isterken bir öğretmeni vurarak öldürmesi, sevdiği kızı da ağır yaralaması, dikkatleri “gençlerdeki şiddet olayları”na çekti.
Oysa, uzun bir süre içinde okullarda kız yüzünden çıktığı bildirilen grup kavgaları, gen okullarda öğrencilerden haraç alan öğrenci çeteleri, futbol maçları sırasında hiç bitmeyen taraftar çatışmaları “gençlerdeki şiddet olgusu”nun göstergeleridir.
Gençlik dünyada da bizde de giderek tepkilerini şiddet yoluyla açıklamaktadır. Nedenlerine gelince:
Dünya hızla değişmektedir. 20. Yüzyıldan 21.
Yüzyıla geçerken en hızlı değişen, “yerleşik değer yargılarıdır”. Artık “doğal” olan yerini “yapay”a bırakmaktadır. “Gerçek” yerini “sanal”a bırakmakta, “asıl”da yerini “imge”ye bırakarak gözden yitmektedir. Biyoteknoloji, genlerle oynayarak yapayı, telekomünikasyon “sanal dünyayı”, medyatik kültür de “imge-imaj”ı yaratmıştır. Bütün değer yargıları hızla değişmekte, insanlar bu hızlı değişime ayak uydurmakta çok zorlanmaktadır. Bu değişimden en çok etkilenen de gençlerdir. Çünkü, neyin nereye nasıl gittiğini anlamakta güçlük çekmektedirler. O nedenle de, geçmişin bildikleri değerlerine daha çok sarılmakta, bu değerlerdeki “değişmezliği” benimsemektedirler. Gençlerin din değerlerine, milliyetçilik değerlerine, geleneksel değerlere daha çok önem vermeleri, bu hızlı değişimin yarattığı kimlik bunalımından kurtulma özlemlerindendir.
Gençlik, gelişim evresinin özelliği nedeniyle
sabırsızdır. Önündeki yılları beklemeye değil, gerekirse zorla değiştirerek isteklerini gerçekleştirmeye yatkındır. Bu yaklaşım, şiddeti, davranışın gerekli, hatta zorunlu bir özelliği olarak kabul etmelerine yol açmaktadır.
Engellenme, insanda şiddetin kaynaklarından
birisidir. Küçük bir çocuk bile, istediği bir şeyden engellenirse, şiddete başvurur. Ağlar, bağırır, çevresini dağıtır, çevresindekilere, özellikle de isteğini yapmayanlara vurur, bağırır, şiddet gösterir. Gençler de yetişkinler de engellendikleri zaman şiddete başvurma eğilimi gösterirler. Bir engeli aşmanın şiddet yoluyla değil de, uzunca da olsa şiddet dışı yöntemlerle daha kolay olacağını öğrenmeleri için eğitim ve deneyim gereklidir. Bu da eğitim ve deneyim kazanamamış gençlerde eksik olduğu için böyle gençler şiddet yolunu yeğler.
Yoksunluk da, şiddetin kaynaklarından önemli
birisidir.İstediği şeylerden sürekli olarak yoksun kalan insanlar, başka bir çareleri kalmadığından şiddet kullanmayı bir yol olarak görürler.
Temelinde engellenme ve yoksunluk bulunan
“umutsuzluk” şiddete başvurmanın bir nedeni olur. İnsanlar kendilerini başka türlü açıklamaktan umutlarını kestiği zaman şiddete başvurmaya hazır duruma gelirler. Burada, doğru noktayı zamanında kestirebilmek çok önemlidir.
Toplumdaki şiddet modelleri de öğreticidir. Küçük
Çocuklar hem evlerinde ve çevrelerinde şiddet sahneleri görüp yaşadıkları zaman hem de toplumda şiddet kullanmanın üstünlük sağladığını örnekleriyle gördükleri zaman, şiddet kullanmaya hazır bir duruma gelirler.
Şimdi, bütün bu etkenlerin birlikte bulunduğu koşullar içindeki genç insanları düşünelim. Değişime ayak uydurmakta zorlanan, değişimin kendisine bir çıkış yolu göstermediği, eşitsizlik ve içinde yaşadığı koşullar nedeniyle engellendiğini, yoksun bırakıldığını düşünen, toplumda da şiddetin ödüllendirildiğini gören bir genç, “şiddete neden başvurmasın?” Kendisine haksızlık yapıldığı duygusuyla yanıp kavrulan genç insan, şiddetini göstermek için neden bir fırsat aramasın?
İşte maçlar bu fırsatlardır.
Okulda bir grup olarak hareket etmek bu fırsatları yaratır.
Bir kızı sevmek böyle bir hareketin nedeni sayılır.
Kırık not almak, öğretmene saldırmak için bir neden kabul edilir.
Sonuçlara değil, nedenlere bakarak çözüm aranmalıdır. Okullarda etkin rehberlik ve psikolojik danışmanlık
servisleri kurulmalıdır. Bu servisler, İngilizce eğitiminden daha önemlidir ve önceliklidir. Kabul edebilir misiniz?
“Doğalı”, “gerçeği” ve “asılı” yeniden bireysel ve
toplumsal değerlerin temeli yapmayı düşünür müsünüz?
Gençleri toplumun bütün alanlarına etkin biçimde
katarak onların kendilerini açıklamalarına olanak sağlayabilir misiniz? (Kartal’daki olaydan sonra Ali Kırca’nın yönettiği Siyaset Meydanı’nda konuyu açıklayan bir öğrencinin söyledikleri buna örnektir.)
Engellemeleri, yoksunlukları ortadan kaldıracak bir
toplumsal sistemle yaşamanın “en doğru yönetim biçimi” olduğunu kabul edebilir misiniz?
İnsanlardaki “haksızlığa uğradığı” duygusunu
gidermenin toplumsal yollarını düşünür ve uygular mısınız?
Bunları yapamazsanız (ki bu niyetleri görmüyoruz)
işiniz zordur ve gençlerin şiddete kaymaları daha da artacaktır. Nedenleri doğru anlarsanız geleceği öngörebilirsiniz. Çocukları Tanıyor musunuz?
Newsweek dergisinin 10 Mayıs’99 tarihli sayısının kapağındaki soru buydu. Amerikan toplumuna sorulan bu soru, “ana babaların çocuklarını ne denli tanıdığını” sorguluyordu. Amerika’da yaşanan şiddet olaylarını yaratan çocukların anne babaları, “onların böyle bir şey yapacaklarının akıllarının ucundan geçmediğini” söylemişlerdi. Pek çok anne baba için de durum hemen hemen aynıdır: “Benim çocuğum mu yapmış? Olamaz böyle şey. Benim çocuğum bunu yapmış olamaz.”
Ergenlerin sorunlarının çoğu kez ortaya çıkan bir olayla patlak verdiğini açıklayan araştırmalar, anne babaların önce bir şok yaşadıklarını da belirtiyor. O zaman da yukarıdaki sorunun önemi çok büyük: “Çocuklarınızı tanıyor musunuz? Ne ölçüde tanıyorsunuz? İç dünyalarını biliyor musunuz? Sizinle paylaştığı şeyleri var mı? Çocuğunuzun arkadaşlarıyla neler konuştuğunu merak ediyor musunuz? Çocuğunuzla arkadaş mısınız?
Bunu sorduğum her anne babanın önce tepkiyle karşılayıp, “Bilmez olur muyum, elbette tanırım, o benim çocuğum” dedikten sonra düşünmeye başladığını gördüm. Bir süre sonra “Tanıdığımı sanıyorum, ama belki de tam olarak tanımıyorum” dediklerini duydum. Hepimiz “çocuklarımızı tanıdığımızı” sanırız, ama nelerini tanırız, nelerini biliriz? Bir anne, çocuğunun hangi yemekleri sevdiğini, hangilerini sevmediğini çok iyi bilir de “çocuğunun hayal kırıklıklarını” bilir mi? Bir baba, çocuğunun okuldaki derslerinin hangilerinde daha başarılı olduğunu bilir, ama gelecekten neler beklediğini bilir mi?
“Çocuklarımızın nelerini bildiğimizi” şöyle aklımızdan bir bir geçirirsek, “tutkularını, özlemlerini, korkularını, kaygılarını, kendisi hakkında neler hissettiğini” bilip bilmediğimizi sorgulayabiliriz. Böyle bir sorgulamayı gerçekten içtenlikle yaptığımız zaman, gerçekte çocuğumuzun iç dünyasındaki çok az şeyi bildiğimizi hayretle görürüz.
Aslında “kendimizi yeterince tanıyıp tanımadığımızı” sorduğumuz zaman da bizi çok şaşırtan sonuçlara varabiliriz.
Bu durumun çok önemli nedenleri var. Özetle görürsek:
Yeni teknolojilerve eğlence endüstrisi aile yapısını
Değiştiriyor, ergen çağındaki gençler daha çok yalnızlık içinde kalıyor. Evlerimizdeki televizyonlar, radyolar, bilgisayarlar, İnternet, giderek “evdeki konuşma ortamı”nı kaldırıyor, bunun yerini, herkesin kendi algısına, kendi değerlendirmesine dayalı “tekil uğraşlar” alıyor. Bu durumun giderek artan oranda “yalnızlaşma”ya, “birbirine yabancılaşma”ya yol açtığı görülmektedir. Artık bir ev içindeki insanlar birbiriyle ancak günlük gereksinmeler için konuşmakta, duygu ve düşünce paylaşımı ortadan kalkmakta, böylece ortak yaşam değerleri de silinmektedir.
İletişim ve bilgi teknolojilerinin, yaygınlaşması
yanında “pazar ekonomisi değerlerini” oluşturmakta yaygın biçimde kullanılması da sosyal değerlerde büyük bir değişime yol açmaktadır. Bu durum “çocuklar üzerindeki aile etkisini azaltmakta”, çevre etkisini arttırmaktadır. Bu çevre etkisinin de başında “yaşıtların etkisi” gelmektedir. Pazar ekonomisi değerleri ise “marka düşkünlüğü” ile, “moda ilgiler”i uyarmakla, “araba tutkunluğu” ile, “iyi yaşamayı harcanan para miktarı”yla ölçmeyle kendini göstermektedir. Bunların ruhsal ve sosyal doyum sağlayacak ölçüde elde edilememesi şiddet davranışları için altyapı oluşturmaktadır.
Gençlerin “özdeşleşim modelleri” büyük ölçüde
değişmektedir. Toplumların olumlu örnekleri olan “bilim öncüleri”, “büyük sanatçılar”, “adalet savaşçıları”, “güçlü politik liderler” artık özdeşleşim örnekleri olmamakta, yeni örnekler “çıkar dünyasının”, “şiddet ortamlarının”, “hızlı zenginlerin” içinde aranmaktadır.
Gençlerin sosyal değerlerini, inançlarını çevreleri
oluşturmaktadır. Bu yeni çevre de “yakın arkadaşlar”, “İnternet’ten bulunan gruplar”, TV ve sinemanın imajları olmaktadır. Buralardan gelen yoğun etkiler gençlerin “yeni sosyal değerleri”ni oluşturmaktadır. Bu değerlerle ailelerin geçmişten gelen değerleri arasındaki fark çok büyümektedir.
Geçmişten gelen “arkadaşlık, dostluk, dayanışma” değerleri, günümüzün “rekabetçi yarışma ortamı”nda yitip gitmekte, yerini, ne yolla olursa olsun “üstün olma” değeri almaktadır. Gene “dürüst olma, hak ettiğini kazanma, kendi kazandığına sahip olma” değerleri de değişmekte, “ne yolla olursa olsun, kimin olursa olsun sahip çıkma” düşüncesi yeni fırsatçı yaklaşımın değeri olarak ortaya çıkmaktadır.
Bütün bu etkenler birlikte düşünüldüğü zaman, yalnızlık duygusu, bunu gidermek için sanal dünyadan arkadaş bulma isteği (ve kolaylığı), bu yolla aktarılan yeni dünya düzeni değerleri, 12-19 yaş arası gençlerini büyük ölçüde değiştirmektedir.
Peki, durum gerçekten de böyle, ama biz ne yapabiliriz? Bu konuyu da başka bir yazımızda ele alalım.
Hepsi bu.
Öğretmenler (I)…
14. TÜYAP Kitap Fuarı’nın görünmeyen kahramanlarının “öğretmenler” olduğunu düşünüyorum. Birçok okulun edebiyat öğretmenleri, psikoloji-felsefe öğretmenleri, rehber öğretmenleri, ilkokul öğretmenleri, yuva öğretmenleri, öğrencilerini kitapların arasında gezdirirken büyük bir işlevi yerine getiriyorlardı. Her yaşın çocukları, gençleri standları cıvıl cıvıl gezerlerken kitapların dünyasıyla karşılaşmanın değişik heyecanını yaşıyorlardı. Bu heyecanın ileriye kalacak olumlu etkileri vardı. Kitap kapaklarının renkleri, biçimleri, kâğıdın yoğunluğu, mürekkebin kokusu binlerce yıllık insan serüvenini akıllara taşıyacaktır.
“Öğretmenler” okullarından başlayan sıkıntıları aşarak, kentin güç ulaşımını göğüsleyerek öğrencilerini kitapla buluşturdukları zaman belki de müfredat programlarında yazılı olmayan en önemli görevlerini yapıyorlardı. Çeşitli standlarda kitaplarını imzalamak için bulunan yazarlar, çizerler de bana göre çok önemli bir işlevi yerine getirdiler. Kimi zaman sıkıcı da olsa bir tek okurla bile karşılaşmanın, o heyecanlı buluşmanın elektriği, geleceği kurmanın alçakgönüllü tuğlaları sayılmalıdır. Belki ilerideki yıllarda sembolik bir Şekspir’le, bir Platon’la karşılaşma olanağı bile olacaktır. Belki de ileride "Kitap Fuarı” sadece kitapların sergilendiği bir yer olmaktan çıkacak, kitabın binlerce yıllık serüvenine tanıklık eden bir gösteriye dönüşecektir. Bunları da düşünmek gerekiyor.
Endüstri toplumu olmanın getirdiği bir özellik de”matematik ve fen bilimleri”nin sosyal bilimlere, kültüre ve dil bilimine daha üstün sayılması oldu. Endüstrinin daha çok mühendis, daha çok teknik uzman gereksinmesi bir “teknik bilimler üstünlüğü” yarattı. Öğrencilerin anadillerini ne ölçüde bildiği, ne ölçüde yazma gücü olduğu, ne ölçüde güzel konuşma öğrndiği “teknik bilimler üstünlüğü”nün altında önemini yitirmiş göründü.
Öğrencilerin güzel konuşma yetileri, bir yazıyı doğru okuma güçleri sadece törenlerde anımsanır oldu. Matematik ve fen derslerinin prestiji yükselirken edebiyat dersleri, kültür dersleri pek de önemsenmemeye başladı. Hele müzik gibi, resim gibi estetik eğitimi veren alanlar, spor gibi gelişim alanları, olsa da olur olmasa da kategorisinde görülmeye başlandı. Oysa, eğitim felsefesinde bu tutum temel bir yanlışa işaret etmektedir. Kendi anadilini yeterince bilmeyen kişi başka bir dili de yeterince öğrenemez, yeterince kullanamaz. Kendi anadil eğitimini başarıyla almayan bir öğrencinin kişilik gelişimi de eksik kalır, düşünce eğitimi yapılamaz. Çünkü insanlar önce kendi anadilinde düşünmeyi öğrenir, yazmanın inceliklerini öğrenir. Estetik alandaki eğitim, sadece duyguların değil, zekânın gelişimi için de en önemli destektir. Kültür eğitimi veren sosyal bilimlerin öneminin bilinmemesi, geniş bir düşünce ve anlayış ufkunun açılamamasıyla sonuçlanır. Felsefeyi bilmeden matematik öğrenmek sonuçta canlı bir hesap makinası yaratır.
Hele de çağımızın önemli bir değişimi olan “iletişim alanındaki gelişim”, bu gelişime bağlı meslekler, sosyal bilimlerin, anadil eğitiminin, iletişim kurma eğitiminin zorunlu olduğunu göstermektedir. Geleceğin teknik eğitiminin de sosyal bilimlerle, iletişim bilimleriyle, felsefe ve psikoloji eğitimiyle yeni bir modele dönüşeceğinin ipuçları vardır. Artık sadece bir alanın bir noktasında uzmanlaşmış kişilere değil, kişiliği gelişmiş, yaptığı işin tümünü kavrayabilen, yaptığı işi ilgili bütün alanlarla entegre edebilen kişilere gereksinme vardır. Bilgi toplumundaki bütün uzmanlık alanları, “bilgiyi işleyebilen, bilgiyi kullanabilen, bilgiyi üretebilen” yeni bir uzman tipini isteyecektir. Giderek, klasik “uzman” tipi de “çok yönlü koordinatör” tipine dönüşecektir. Bu değişimi bugünden görerek, otuz yıl öncesinden pek farkı olmayan eğitim sistemini sürdürmek yerine, geleceğin eğitimini tartışarak, yapılacakları planlamak zorunludur.
“Kitap Fuarı”, kitapların okurlarla buluşmasından da öte, insan kişiliğinin gelişmesi için temel kaynak olan “insan duygusuve düşüncesi”nin daha etkin olarak nasıl iletilebileceği konusunda da yeni arayışları harekete getirmektedir.
Öğretmenleri; duyarlı, düşünen, çaba harcayan, geliştirici öğretmenleri yeniden kutluyorum. Bütün okurları heyecanla kutluyorum. Yazarları, yayımcıları, kitabevlerini yeniden kutluyorum.
Doğru bir gelecek hep birlikte kurulacaktır.
Öğretmenler (II)…
İnsan yetiştirme sanatının ustaları. Bir çocuğun sonsuz merakını renk renk alanlarda işlerken sanatçı olduğunu fark edenler. Zekânın ve duyarlılığın çorak topraklarda nasıl işlenmeden akıp gittiğini görmenin acısını yaşayanlar. Bir insana bir dönemde emek vermenin hazzını, sonradan bir an olsun yeniden anılmasıyla yaşayanlar.
İnsan yetiştirme sanatının ustaları.
İnsanın nasıl geliştiğine tanık olanlar.
İnsanın sevincine, acısına ortak olanlar.
Öğretmenler… Yaşam ustaları…
Dünyayı değiştirmekle kendi değişmeleri arasında en çok onlar sıkıştı.
Sahip oldukları değerleri yitirmemek için en ağır bedel ödeyenler onlar oldu. İşlerini, ustalıklarını, uzmanlıklarını, değiştirilen yaşam değerlerine teslim etmemek için direndiler.
İnsanı değersizlik düzenine teslim etmemek için direndiler.
Ağır bedeller ödediler.
Ödemeye devam ediyorlar.
Siyasal iktidarlar en çok onlarla uğraştı, uğraşıyor da.
Düzene kafa tutanları da oldu, düzene uyanları da.
Umutsuzluğa düştükleri oldu.
Umutlarını tazeledikleri oldu.
Ama, bildikleri işi yapmaktan vazgeçmediler.
İnsan yetiştirme sanatını ustalığını sürdürdüler.
Onlar, dünyayı değiştiriyor.
Şimdi, öğretmenleri yeni bir görev bekliyor.
Şimdi, değişme sırası onlarda.
Onlar artık ezberci eğitimin kale nöbetçileri olmayacak.
Onlar artık “düşünen insanlar” yetiştirecekler.
Bilginin hamallarını değil, bilginin işlem ustalarını yetiştirecekler.
Dünyayı güzelleştirmenin yolunu bir kez daha öğretmenler açacak.
Bakmayı bilen, görmeyi bilen, düşünmeyi bilen, eleştiren, tartışan, konuşan, dinleyen, özgür düşünceli, eşitlikçi, paylaşımcı insanlar yetiştirecekler.
Artık, bu hedefler için de mücadele edecekler.
Çünkü, gelecekte var olmanın yolu bu eğitimden geçiyor.
Ezberci eğitimin yerini eleştirel düşünce eğitimi alacak.
Bu aşamanın yerini de “yaratıcı eğitim” alacak.
Bilimle sanat, sanatla kültür iç içe eğitimin örgüsünü dokuyacak.
Matematik kadar, müzik de, fizik kadar resim de önem taşıyacak.
Bilen insan, düşünen insan, yaratan insan olacak.
Öğretmenler dünyayı yeniden yaratacak.
Bunun için de bir kez daha kendilerini değiştirecekler.
“Fikir hür, vicdanı hür, irfanı hür” insanlar yetiştirmek için mücadele edecekler.
İnsanlık değerlerini Cumhuriyet’le geleceğe taşımak için.
Onlar, yaşam ustaları.
Kendi hakları için de örgütlü mücadele edecekler.
Tek tek, kendilerini kurtarmak için değil.
Küçük grupçuklarla başlarının çaresine bakmak için değil.
Birleşerek, haklı davalarının ortak gücüyle büyüyerek mücadele edecekler.
Salt özlük hakları mücadelesi değil.
Eğitim koşullarını düzeltmek için..
Eğitim yöntemlerini değiştirmek için..
Eğitim yönetimine katılmak için..
Öğrencileri de eğitime ortak etmek için..
Türkiye’nin geleceği için..
Mücadele edecekler.
Eğer onlar bu mücadeleyi kazanamazlarsa,
Yenilgi onların değil, bütün toplumun olacaktır,
Yitirilen de gelecek olacaktır…
Doğaya Düşman Olunca…
İlk düşünürler doğayı, bu arada insanı da yaratan temel ilkelerin hava, toprak, su, ateş olduğunu düşünmüşlerdir. Kimine göre hava daha önemlidir, kimine göre su. Ama doğanın bu dört canlı varlığı, içindeki, üzerindeki canlıları yaratmış, onları besleyip büyütmüş, korumuştur. İnsanoğlu da havayı solumuş, topraktan çıkan besinlerle yaşamış, sudan gelen her nimetten yararlanmıştır. Ateş de değiştirici özelliğiyle yenileşmelere neden olmuştur.
İnsanın doğayla başlayan dostluğu ne yazık ki böyle sürmedi. İnsanın açgözlülüğü, nerde başlayıp nerde bittiğini kestiremediği hırsı onu doğayı yağmalamaya itti. İnsan türünün en ilkel, en açgözlü, sonunu göremez gruplarının yaşadığı yerler doğanın en çok tahrip olduğu yerler oldu. Gelişmiş toplumların insanları, daha çok kazanç uğruna doğayı mahvetmekten çekinmediler. Dünyanın akciğerleri olan “yağmur ormanları” kesilerek sığır otlaklarına çevrildi. Bu sığırların etleri hamburger köftesi ile bonfileler için gerekliydi. Ormanlardan kereste elde edilmesi için kesilen ağaçlar, daha sonra sellere, toprak erozyonuna, kuraklığa, açlığa yol açacaktı ama.. aldıran olmadı. Hava tabakaları gene daha çok kazanmak için üretilip gönderilen gazlarla dengesini yitirdi, ozon tabakası delindi. Dünya ısınmaya başladı, kuraklık ve açlık tehlikesi arttı. Seller dünyanın her tarafında zararlara yol açtı; ölenler,evsiz kalanlar bu durumun kurbanları oldular.
Türkiye’de nelerin olup bittiği de gözlerimizin önünde.
Ormanlar ya yakılıyor ya kesilerek yok ediliyor. Hepsini teröre bağlamadan önce kendi insanımızın yaptıklarını da unutmayalım. Terör de kendi payına düşeni yapıyor. TEMA Vakfı çırpınıyor, erozyonla kaybettiğimiz toprağın her yıl bir Kıbrıs’a eşit olduğunu açıklıyor. Erozyon, toprağın ölümü demek. Toprağın en verimli üst tabakasını kaybetmek, oradan alınacak ekinin artık alınmaması demek. Bu da tarım ürünlerinin artık dışarıdan alınmasının nedenini açıklıyor. Zeytinlikleri sökerek oteller yapmak, bağları sökerek otomotiv endüstrisi kurmak, dağı taşı otelle motelle doldurmak, bizim doğayla pek barışık olmadığımızı ortaya koyuyor. İte kaka yapmaya çalıştığımız turizmde nelerin istendiğini anlamaya çalışmayan, “deniz-güneş-kum” üçgeninde tutmaya çalıştığımız dünya gezginleri kendi ülkesinde beton yığınaklarından kaçıyor. Biz onlara gene betonlar göstermeye çabalıyoruz. Kirlettiğimiz denizler, sanayi atıklarını doldurduğumuz ırmaklar hem çevrelerini kirletiyor hem de bitki ve kuş çeşitlerini yaşatmıyor.
Toprağı, havayı, suyu kirlettikten sonra gelen ateş de yangınlarla gerisini çözümlüyor. İlk düşünürlerin “yaratılışın başı” olarak düşündükleri dört öğeyi sonradan gelen insanlar “yokoluşun sonu” na çevirmeyi başardılar. Şimdi tufan gibi gelen sellere bahaneler arıyoruz, evlere dolan suları boşaltmaya çalışıyoruz, sele kapılıp giden otolardaki insanları kurtarmaya çalışıyoruz.
Su yataklarına ev yapanlar, insanlar. “Buraya ev yapılamaz” denince kazma kürekle saldıranlar, insanlar. “Ne yapsınlar ki” kolaylığına kaçmadan her şeyi büyük bir plan içinde göremezseniz, günübirlik yaşarsınız. İstanbul 15 milyon insanı barındıramaz. Sel yatağına da ev yapacaksınız, çöp yığınının kıyısına da. Bunları yapınca da sel de basacak, çöpdağı da patlayacak. Gelecek yıllarda İstanbul'’a yaşayanlar bugünleri de arayacaklardır. Yollarda güvenle yürüyemez olacaklar, her köşe başı bir saldırı tuzağı olacaktır. Böylesine bir gelir uçurumu varken, iç göç bu hızla yaşanırken bugünkü durum çok, ama çok aranacaktır.
Doğaya düşman olunca, doğa da öcünü alır.
Toprağın değerini bilmezseniz aç kalırsınız.
Havanın değerini bilmezseniz makine havası solursunuz.
Suyun değerini bilmezseniz bir bardak suyu parayla alırsınız.
Bugün bunların hepsi de böyle olmaktadır.
Zavallı insanoğlu, kendini çok güçlü sanıyor.
Gökdelenler yapıp güneş ışığını kesiyor, sonra da elektrik ampulleriyle çevresini görmeye çalışıyor.
Her tarafını betonla kapatıyor, toprağı saksıda görmeye çalışıyor.
Temiz suları kirletiyor, sonra da kirlettiği suları temizlemek için para ödüyor.
Doğaya düşman olarak yaşanmaz. O zaman da doğa sizi içinden atar, yapay bir hayata mahkûm eder.
Siz de kendinizi bırakıp bu duruma başka sorumlular ararsınız. Boşuna zahmet. Sorumluların hepsi de karşılarındaki aynada.
Değişik Alanlar Zekâsı…
-“Çocuğunuz çok zeki.”
Bir aileyi en çok mutlu eden sözler bunlar olabilir. Çocuklarımızın “sağlıklı”, “iyi”, “uyumlu” olmalarını isteriz ama “Çocuğunuz çok zeki” sözlerinin anlamı daha farklıdır. Bu sözler, anne baba olarak bizlerin de “çok zeki” olduğumuza ilişkin bir değinmeyi de içerir. Çocuğumuzdan bize dönen ödülü de sessiz bir gururla içimize doldururuz.
-“Ama zekâ nedir?”
İşte can alıcı soru budur. “Zekâyı nasıl tanımlar, nelerle ölçeriz?” Bu sorunun yanıtında en önemli ölçek “matematik ve fen bilimleri”ne akıl erdirmek olmaktadır. “Bu çocukta matematik zekâsı var” dendiği zaman akan sular durur, başka bir kanıta gerek kalmadan “çocuğumuzun çok zeki” olduğu onaylanır.
Endüstri toplumunun “matematik ve fen bilimleri” üstünlüğü, mühendislik mesleklerine duyulan gereksinmeden doğmuştur. Çeşitli alan mühendislikleri (mühendis, hendese bilen anlamına gelmektedir), toplumların artan gereksinmelerini karşılayan uzmanlık dallarını simgelediği için, hem mühendislik meslekleri (bugün de), hem de matematik-fen bilimleri “üstünlük ve seçkinlik ifadesi” olmuştur. Matematik-fen bilimleri ve mühendislik meslekleri, birinci sınıf zekâları ve uğraşları temsil etmişlerdir.
Sosyal bilimler ve bu alan meslekleri ikinci sınıf zekâları ve meslekleri temsil eder sayılmışlardır.
Sanatla ilgili meslekler ise meslek bile sayılmamış, hobi olarak kabul edilmişler, bunlara ilgi duyanlar da “avare çocuk” olarak nitelendirilmişlerdir.
Çocukları ve insanları “birbirinin aynı” gören, “aynı çizgi üzerinde ileri gidenler ve geri kalanlar” diye değerlendiren, bu nedenle de zekâlarını aynı yöntemle “ölçen” anlayış, son yıllarda artan oranda eleştirilere hedef olmuştur.
Howard Gardner Harvard Üniversitesi ve Boston Üniversitesi öğretim üyesi psikoloji profesörü; işte bu “tek zekâ tipi”ne karşı çıkarak “çoklu zekâ” teorisini ortaya atıyor. (Multiple intelligence terimine “çoklu zekâ” denebilir. Ancak terimi daha iyi açıkladığını düşündüğüm “değişik alanlar zekâsı”nı yeğliyorum.) Prof. Gardner, zekânın kişiye özgü olduğunu, standart tek bir zekânın olmadığını, onun için de değişik alanlarda “daha zeki” olanların varlığının bilinmesini öneriyor. İnsanın daha başarılı olduğu değişik alanlar bulunduğunu, çeşitli insanların bu değişik alanlarda zekâya dayalı büyük beceriler gösterdiğini belirtiyor. Bir alanda çok başarılı olan birisinin öteki alanlarda “sönük” olabileceğini ya da birkaç alanda “parlak zekâ” gösteren kişilerin olabileceğini açıklıyor. Konunun önemi çok büyüktür, çünkü hem insanlara yeni bir bakış açısı sağliyor hem de eğitimde, aile içinde, iş yaşamında yeni boyutlara ulaşma yollarını açıyor.
Gardner’ın çalışmalarına göre ‘zekâ alanları’ şöyle:
- Dilsel zekâ: Yazma, konuşma, espriler yapma, okuma.
- Mantıksal/matematiksel zekâ: Problem çözme, sorgulama, hesap yapma, deney yapma.
- Görsel/alansal zekâ: Boyama, çizme, harita okuma, motif çizme, örnek yaratma.
- Bedensel/kinestetik zekâ: Dans, egzersiz, spor yapma, mümkün olduğunca hareket etme.
- Müziksel/ritmik zekâ: Şarkı söyleme, tempo tutma, müzik dinleme, enstrüman çalma.
- Sosyal zekâ: Gruplarla çalışma, aracılık etme, birinin duygularını anlama.
- Kişiye dönük zekâ: Derin düşünce, hayal kurma, hedef koyma, yalnız olma.
Bu görüşlerin eğitim programlarında, öğretmen tutumlarında önemi öyle büyük ki belki de bütün eğitimin eksenlerinin yeniden gözden geçirilmesi gerekiyor. Ailelerin çocuklarını artık yeni açılardan değerlendirilmesi gerekiyor. ‘Matematiğe pek aklı ermiyor’ sanılan çocukların bir yana itilmeleri değil, “hangi alanlarda zeki oldukları”nın araştırılması gerekiyor. Gençlerin mesleğe yönelişlerinde bu teorinin bilinmesi özel bir önem taşıyor.
Howard Gardner de Daniel Goleman gibi çığır açıcılardan. Nasıl “duygusal zekâ” ile insanla ilgili alanlar sarsıldı ise şimdi de “değişik alanlar zekâsı” ile yeniden sarsılacak. Bunlar doğru sarsıntılardır ve pek çok yanlış bu sarsıntılarla düzelecektir.
Howard Gardner’ın kitabını yayımlayan Enka Okulları’nın yöneticilerini ve kitaba emeği geçenleri yürekten kutluyorum. Endüstri ve eğitim kurumlarının çok önemli yayınları iletmesinin önemini vurgulamak istiyorum. Eczacıbaşı, MESS, boyner Holding ve Enka Okulları bu kuruluşlar arasında yer alıyor. Aslında her kuruluş bu alanda kendisinde sorumluluk görmelidir.
Geleceği yeni bakış açılarıyla görebilmeliyiz.
Kurnazlık mı zeka mı?
‘Şark kurnazlığı’, başkalarını yanıltarak, belli etmeden kandırarak istediğini elde etmeyi belirten bir deyimdir.
‘Aklı var, ama fikri yok’ deyimi de, düşünmeden hareket eden insanların yaptıkları için kullanılır.
‘Zekâ’ sözcüğünü ise bir konuda, bir alanda, bir işte ‘yapılması gerekeni, yapılması uygun zamanda, yapılması uygun yerde, sonucu başarılı olacak biçimde yapma’ anlamında kullanırız.
Böyle davranmayanlar ‘akılsız’, ‘düşük zekâlı’, ‘zekâ fukarası’ olarak nitelendirilir.
‘Kurnazlık’ ile ‘zekâ’ arasındaki fark ‘zaman ölçeğinde’ ortaya çıkar. ‘Kurnazlık’; zaman içinde ortaya çıkıp yapanı güç durumda bırakırken ‘zekâ’; zaman içinde yapanın ‘akıllı olduğunu’ daha iyi kanıtlar.
Kurnazlığı zekâ sanıp, zekâ yerine koyup ödüllendiren kültürler hiçbir zaman kalıcı başarılara ulaşamazlar. Bu kültürler içinde yaşayan insanlar günü birlik yaşar, yüzeysel değerlendirmelerle avunur, basit başarılarla hayatını sürdürür.
Onun için de ‘sayıya dayanan insan gücü’nün ‘evrensel etkinlik alanında’ hiçbir önemi yokken ‘yetkinliğe dayalı insan gücü’ her alanda ‘etkinliğini, üreticiliğini, yaratıcılığını’ sürdürür.
Çok yönlü bir zekâyı, problem çözümünde tanıyabiliriz:
- Fark etme, (bunun için duyarlılık ve kabul edebilme gereklidir.)
- Kavrama, (bütünlük algısı ve cesaret gerektirir.)
- Olabiliri ölçme, (kendini ve koşulları ölçebilmeyi gerektirir.)
- Olamazı ölçme, (günümüzü bilme, önceyi ve sonrayı hesaplama)
- Uygunluk analizi, (kendini bilme, kişiliğini tanıma, değerler.)
- Veri değerlendirmesi, (analiz yetisi, objektif tutum)
- Yeni seçenekler sentezi, (pozitif düşünme, risk alabilme)
- Seçenekler içinde karar verebilme, (cesaret, dayanıklılık)
- Verdiği kararla harekete geçebilme, (irade, engelli koşuculuk)
- Sonucu ölçerek yararlanma, (süreç ölçümü, deneyim, geleceğe aktarım)
Bu ‘On Adımda Zekâ’ süreci iyi değerlendirildiği zaman hem ‘akademik zekâ’nın hem ‘duygusal zekâ’nın bir sorunun çözümünde çok önemli rolleri olduğunu görebiliriz. Aynı zamanda okulda yapılan eğitimin, kitle iletişim araçlarının etkilerinin, insanlardan beklediklerimizin çeşitli yanlarını da görebiliriz.
Problem, ister üzerimize saldıran bir köpekten korunma olsun, ister kazanmamız gereken bir sınav olsun, isterse gol atmaya hazırlanan bir futbolcu olsun, yapmamız gerekenlerin sırası bozulmaz. Değişen, bu sürecin hızıdır ve sürecin aşamalarını ne oranda kontrol edebildiğimizdir.
Eğer bir insan:
Fark ediyor, ama sorunun bütününü kavrayamıyorsa çözümü bulamaz. Bulduğu çözüm doğru çözüm olmayacağı için de kendi dışında etkenlere yüklenerek (şans, kader, filancanın suçu, fişmancanın kusuru) kendini rahatlatır.
Eğer bir insan:
Fark ediyor bütünü de kavrıyor, ama ‘olabilir-olamaz sınırları’nı ölçemiyorsa başarı oranını önemli ölçüde düşürür. Sonra da neden başarılı olamadığını anlamakta zorluk çeker.
Eğer bir insan:
Kendine ait olması gereken ‘düşünme ve yapma’ işlevini bir otoriteye bırakmışsa (otoriter aile, otoriter eğitim, otoriter siyasal sistem, grup otoritesi gibi) o kişi ‘yeni seçenekler üretme ve seçenekler içinde karar verebilme, verdiği kararla harekete geçme’ aşamalarını yapamaz. Bu durumda o adımlarda da ne yapacağının kendisine söylenmesini bekler.
Bir toplum için en önemli konu ‘yetkin insan yetiştirmek’tir. Yetkin olmayan insan yetiştiren eğitimin de, meslek sahibi olmanın da, bir işte çalışmanın da 21.yüzyılda hiçbir önemi olmayacaktır.
Onun için de her ülke gibi Türkiye’nin de en önemli sorunu, ‘aile, okul, çalışma ile ilgili sistemlerinin) hangi amaca yönelik çalıştığıdır: Bilineni yinelemeye yönelik standart koruyuculuk hedefi mi, yoksa eleştiren, tartışan, daha doğruyu bulmaya çalışan yetkin insan örgütlü toplum hedefi mi?
Bugünkü uygulamalar aslında pek değişmeden sürüp giderken en büyük kaybımız ‘zekâsını çok yönlü kullanabilen yetkin insanlar’ olmaktadır. Bunun sonucu ‘günü birlik oyunların kurnazları’nın çoğalmasıdır ki bu durum bir toplum için en büyük tehlikedir. ‘Yetkin insanlar’ olmadan ‘örgütlü toplum’ olamayacağının anlaşılması için daha çok zamanın geçmesi mi gerekiyor?
Sosyal Değerler Değişiminin Çocuklar Gençler Üzerindeki Yansımaları
- Toplumların değerleri birçok değişkene bağlı olarak
sürekli değişir. Ekonomideki değişmeler, kentleşme olgusu, aile içi beklentilerin değişimi, bilimsel-teknolojik gelişmeler, haberleşme ve ulaşım sistemlerinin değişmesi, bilgi iletişimin hızlanması, kültürel değişim gibi pek çok faktör “sosyal değerler sistemi”nde değişmelere yol açar. Bu değişimleri önceden verilmiş kararlarla “doğru” ya da “yanlış” diye nitelemek olayı anlamak bakımından olumsuz bir yaklaşımdır. Değişimin ne yönde olduğuna, neleri hedeflediğine, bireysel ve sosyal hayatı nasıl etkilediğine bakarak değişimi anlamaya çalışmak doğru olacaktır.
- Son on yıllarda (1970-1980,1980-1990,1990-
2000) dünyada görülen eğilim, ekonomik değişim temelli olmaktadır. Bu eğilim, “bütün dünyayı tek bir pazar” olarak gören, bu hedefi gerçekleştirmeye çalışan “globalleşme-küreselleşme” eğilimidir. Bu eğilim, dünya çapında bir “tüketim anlayışı” benimsetmekte ve yaygınlaştırmaktadır. “Daha çok tüketme, daha çeşitli tüketme, her yaşta tüketme” anlayışına dayanan bu hedef, tüketimi artırarak üretimi artırma ve refahı paylaşma yöntemine dayanmaktadır. Endüstri ve üretimin pazar hedefleri doğrultusunda yeniden organize edilmesinin de desteğiyle “sosyal değerler” bu hedef yönünde değiştirilmektedir.
Daha önceki on yılların (1930-1940, 1940-1950 gibi) “üretim ve biriktirme (tasarruf)” anlayışına dayalı “sosyal değerler”in önemini yitirdiği, onun yerine “tüketim toplumu” değerlerinin geldiğini görmek gerekiyor. Üretim ve biriktirme anlayışına dayalı sosyal değerler, kişisel ve toplumsal üretkenliği “yüksek sosyal değerler” olarak aktarmaktaydı.
“İşleyen demir pas tutmaz.”
“Sakla samanı gelir zamanı.”
“Yamalı giymek ayıp değildir, kirli giymek ayıptır.”
“Haydan gelen huya gider.”
Bu atasözleri ve özdeyişler, “üretim ve biriktirme” anlayışına dayalı bir hayat biçiminin ölçütleriydi. Birbirinden çok farklı olmak eleştirilecek, kınanacak bir durum olarak görülürdü. İnsanlar pazara file ile değil torba ile giderlerdi. Çünkü, fileden ne alındığı belli olurdu. Belki başka insanlar bunları alamaz ve imrenirlerdi. Aşırılık, göze çarpmak, başkalarından üstün olmaya çalışmak ayıplanırdı. İnsanların birey olarak, aile olarak, topluluk olarak değerleri de “üretmek ve biriktirmek” üzerine kuruluydu.
- Tüketim toplumunun “sosyal değerler”i ise “bireysel
üstünlük, hırslı rekabet, buna dayalı daha çok kazanmak, daha çok harcamak” üzerine kurulmuştur. Artık, daha çok ve çeşitli tüketim araçlarını kullanmak, bunları da başkalarına göstermek, üstün olduğunu hissetmek, bu üstünlüğün devamını sağlamak için çalışmak bu anlayışın temel felsefesini oluşturmaktadır.
Bu felsefe içinde “bir ev” hayatın yorumu olarak sunulmaktadır.
Bir otomobil, sahibinin kişiliğinin simgesi olarak tanımlanmaktadır.
Tüketim araçları artık “sosyal değerler” olarak yorumlanmaktadır.
Böylece de, tüketim malları yaşamanın amacı olmakta, onlar için çalışmak, kazanmak ve ödemek hayatın anlamını oluşturmaktadır.
Bu değerleri yerleştirmek için de “sahip olmak ve tüketmek” sosyal davranış olarak benimsetilmektedir. Daha önceki dönemlerin “üret, biriktir ve paylaş” diyen öğretisi, yerini “sahip ol, tüket,üstün ol” diyen yeni bir öğretiye bırakmaktadır.
Ekonomi bu yeni anlayışa göre düzenlenmekte, ödeme gücü olmayanlara kredi kartları ile ödeme olanakları sunulmakta, bunların nasıl ödeneceği konusu ise tüketicinin kendisine bağlı kalmaktadır..
- Beş alanda belirlenen beş sosyal değer ölçütüne göre değişimi incelersek:
4.1 Kişilik Değerleri:
4.1.1. Çalışmayı, üretmeyi, yaratmayı geliştirme
4.1.2. Sorumluluk alabilme, taşıyabilme, kendi kararlarını verebilme
4.1.3. Dayanışma, paylaşma, sinerji yaratma
4.1.4. Hak ettiğini kazanma, kazandığını hak etme
4.1.5. Özgüven kazanma, kendi değerini, sevgiyi, saygıyı bilme
4.2. İşlev Değerleri:
4.2.1.Yararlı olma, işe yarama
4.2.2.Grup çalışması yapabilme
4.2.3.Neyi neden yaptığını anlama
4.2.4.Hedef koyabilme, geliştirebilme
4.2.5.Program yapabilme, uygulayabilme
4.3. Ait olma Değerleri:
4.3.1.Aileye ait olma (etnik köken, yöre,din)
4.3.2.Kuruma ait olma (okul, işyeri)
4.3.3.Ulusa ait olma
4.3.4.İnsanlık ve uygarlığa ait olma
4.3.5.Geleceğe ait olma
4.4. Saygınlık (Prestij) Değerleri:
4.4.1.Güvenilir olma
4.4.2.Kararlı olma
4.4.3.Dürüst olma
4.4.4.Başkasına zararlı olmama
4.4.5.Kendi hakkını koruma, başkasının hakkını koruma
4.5. Statü Değerleri:
4.5.1.Etiketleme değil, işlevlere önem verme
4.5.2.Kendi kazandığına önem verme
4.5.3.Üstünlük ya da aşağılık duymadan kendi değerini bilme
4.5.4.Başkalarının verdiği değeri ölçebilme
4.5.5.Kendi değerini doğru ölçebilme
Sosyal değer değişimini beş alanda seçilmiş beş ölçütle irdelemeliyiz.
5. Sosyal değişimi doğru algılıyabilmek:
Tarım toplumlarının öğretisi (üret ve biriktir) olmuştur. Endüstri toplumu ise “üret ve kullan” dönemine geçti. Bu değişimi ekonomik ve sosyal güvenliğin değişimi sağlamıştır. İnsanlar artık kullanmayı da öğrenmelidir. Bilimsel ve teknik gelişmeleri de teknolojik hayatın her alanına sokarak yaşamayı kolaylaştırmış, insanlara daha çok zaman bırakmayı da sağlamıştır.
Ancak, son on yılların “tüketim toplumu anlayışı” ölçüleri elden kaçırarak insanları uluslararası şirketlerin kârlarının artırılması doğrultusunda zorlamaya başlamıştır.
Bu durumda şöyle bir değişim yaşanmaya başlanmıştır:
Tarım toplumlarının öğretisi: Üret ve biriktir. Kazandığından daha azını harca.
Endüstri toplumlarının öğretisi: Üret ve kullan. Kazandığın kadar harca. Harcadığın kadar kazan.
Küreselleşme öğretisi: Tüket… Üstün ol. Önce harca, sonra harcama kazancını yetiştirmeye çalış. Yetişmezse borç al, sonra ödersin.
Öğretiler arasında bu denli nitelik farkları olmuştur.
Bu farklar da insanlarda “sosyal değer” değişimine yol açmıştır.
Daha önceleri, kullanılan mallar, sahip olunan araçlar, tüketimin getirdiği ürünler hayatı kolaylaştırmaya, güzelleştirmeye yarıyordu.
Oysa artık kullanılan mallar, sahip olunan araçlar hayatın amacını oluşturmaktadır. İnsanlar, araçlar ve mallar için çalışır duruma gelmişlerdir.
Daha önceleri insanlar “gereksinmeler için” alışveriş yapardı.
Şimdi ise “alışveriş yapmak” bir gereksinmedir.
Çünkü insanın değeri, insanın konumu, insanın sosyal yeri bu araçlar ve mallarla belirlenmektedir.
6. Çocukların ve gençlerin değer kazanımı:
Çocukların “kendilik değeri” oluşumu küçük yaşlarda başlar. Bu yaşlarda “kendinin farkında olmaya başlayan” çocuk, çevresinin kendine verdiği değerle kendi değerini oluşturur. Çocuğun üretme ve yaratma becerileri “kendilik değeri”nin en önemli alanıdır. Çocuğun çizdiği bir çizgi, tırmandığı yerde bulduğu bir kutu onun becerilerinin göstergesini oluşturur. Çocuk bunların fark edilmesini, değerlendirilmesini bekler.
Çocuğun çabalarının amacı, içinde bulunduğu bağımlı durumdan kurtulmak, bağımsız olmak, becerilerini artırarak erişkinlerin arasına katılmaktır.
Onun için de, çocuğun yapabileceği her şeyi ona yaptırarak kendilik değerini geliştirmek doğru bir çevre davranışıdır.
Ama “tüketim toplumu öğretisi” bu davranış yerine çocuğa “tüketerek ve sahip olarak” değer kazanmayı öğretmektedir. Tatlı yiyecekler ya da fast-food yiyecekler (hamburger vb.) ile hazırlanmış içecekler (kola vb.) tüketimi çocuk için kendi başına değer olarak sunulmaktadır. Oyuncak sahibi olmak, bu oyuncakların prestijini paylaşmak da “sahip olma değeri” olarak çocuğa aktarılmaktadır. Böylece çocuklar da küçük yaşlardan başlayarak tüketim toplumunun “sosyal değer” sistemine ortak edilmektedir. Çocukların egoları bu öğretiyle beslenmekte, aşırı koruyucu bir aile kültürünün etkilerinin de eklenmesiyle “aşırı bencil, doyumsuz, sorumluluğu öğrenemeyen, ne yapılsa hoşnut olmayan” çocuklar yetiştirilmektedir.
Bu biçimde yetiştirilen çocuğun gençlik döneminde kazanması beklenen “kimlik değerleri” de gene tüketim toplumunun öğretisi tarafından yönlendirilmektedir.
“Tüket-sahip ol-üstünlüğünü kanıtla” öğretisi altındaki genç, kimlik değerlerini “markalı mallar giymekte”, “hak etmeden kazanmakta ve kullanmakta”, “kişiliğini üstün olmakta arama” yoluyla edinmektedir. Bu değerler içindeki genç, kendisini herhangi bir şeyden sorumlu tutmamakta, kendi dışındaki herkesi (anne-baba, öğretmen, arkadaş, toplum, devlet vb.) kendine karşı sorumlu tutmaktadır. Kendisi kimse için bir şey yapmak zorunda değildir, hatta kendisi için bile bir şey yapması gerekmemektedir. Çevresindeki herkes onun için her şeyi yapmak zorundadır. Bencil ve sorunsuz davranışları nedeniyle başarısız olan genç bunun sorumluluğunu da kendisinden başka herkese yüklemektedir. Düşünce ve duygularını oluşturamayan, paylaşamayan genç bir yandan yalnızlığın sıkıntılarını yaşamakta, öte yandan olan biteni anlayamamaktadır. Bunun sonucunda da boşvermişlik, aldırmazlık, umursamazlık gibi sorumsuz tavırlar gelişmektedir.
Geçmişin “yokluk içinde kendini arayan” insanı, günümüzde “bolluk içinde kendini bulamayan” insanına dönüşmektedir. Üstelik de bu bolluk, insanı doyurmak şöyle dursun daha aç, daha açgözlü, daha doyumsuz yapmaktadır.
7. Doğru sosyal değerler sistemini kurmak zorundayız:
Endüstri gelişecek, toplumlar bunu da aşarak “bilgi toplumu” olma aşamasına geleceklerdir. Bilimsel-teknolojik gelişmeler hızlanacaktır. Elektronik dünyası, genetik ufuklar, iletişim hızı, ulaşım gücü sürekli artacaktır.
Ama unutulmaması gereken gerçek, insanları da toplumları da “değerler sistemi”nin yönettiğidir. Eğer “insan olma değerleri”ne sahip olamazsak, bu değerleri geliştirerek yaşamayı öğrenemezsek, kendimizi başka değerler sistemine teslim ederiz. Tüketim toplumunun “tüket-sahip ol-üstünlüğünü kanıtla” öğretisinin değerleri insanın değil, insanın ürettiği ürünlerin, araçların, malların, paranın değerleridir. Bugün bu tehlikeye büyük ölçüde sürüklenmiş durumdayız. Kendimizi toparlamak, insanlık tarihinin acı tatlı deneyimleriyle kazanılmış, büyük düşünürlerin katkılarıyla zenginleştirilmiş “insanlık değerleri”ni yeniden önümüze koymak, bunlara sahip olmak, hayatımızın yönetimini bu değerlerle yapmak zorundayız.
Bu insanlık öğretisi de:
“İnsan için üret, insanla paylaş, yaşamak için kullan, hak ettiğini kazan, kazandığını hak et” diyen öğretidir.
Yetkin kişilikli bireyi, örgütlenmiş uygar toplumu yaratacak olan da bu öğretidir. Bu öğretinin hayata geçirilmesi için başta eğitim kurumları olmak üzere toplumun bütün kurumlarının görevleri ve sorumlulukları vardır. Bencil çıkarcılığı, hak edilmemiş kazançları, üstün olduğunu kanıtlamaya dayalı hırslı rekabeti değil, “insan olmayı, insanca yaşamayı, insanca paylaşmayı” öğrenmeli ve öğretmeliyiz.
İnsanlığın başka bir kurtuluş yolu da görünmemektedir
ANNELER BABALAR/ÇOCUĞUNUZ SINAVA GİRİYOR …
Çocuğunuz sınav için hazırlanıyor, siz de onu destekliyorsunuz. Öncelikle çocuklarımızı desteklemenin, hayata hazırlamanın görevimiz olduğunu düşünüyorsunuz ki çok doğru. Sonra onların başarısının bizlere de gurur verdiğini neden söylemeyelim? Onlar bizim birer parçamız değil mi? Öyleyse, onların başarılı olmasını istiyoruz, istemekte de haklıyız. Onlar için birçok fedakarlık yapıyoruz, karşılığında da hiç değilse manevi bağları, aile için olması gereken sevgiyi bekliyoruz.
Bu konuda pek çok şey yaparken belki de unuttuğumuz bazı noktalar kalıyordur, biraz bunlardan konuşalım mı? Çocuklarımızı çok severken kişisel isteklerimizin, beklentilerimizin onlar için belki de aşırı bir yük olacağını düşünüyor muyuz? Onlara yardım etmekle, onları kontrol etmek arasındaki farkı biliyor muyuz? Onları doğru yönlendirmek isterken onları belki de unuttuğumuzu farkediyor muyuz?
Acaba çocuğumuzu nesnel olarak (objektif) tanıyor muyuz, yoksa onları görmek istediğimiz gibi mi görüyoruz? Çocuğumuzla ilgili uyarıları yada eleştirileri kabul edebiliyor muyuz, yoksa hemen onu ve kendimizi savunuyor muyuz?
Düşünmeye başlayınca görebiliriz ki, çocuğumuza karşı olan sevgimiz belki de bizi kimi zaman bazı gerçekleri görmekten alıkoyuyor olabilir.
Çocuklarımıza yardım etmek isterken bizim de bilmemiz gereken şeyler var galiba.
BEKLENTİLERİMİZ ÇOCUKLARIMIZ İÇİN Mİ? …
Bu soru sadece bizim için değil, bütün dünyada geçerli bir sorudur. Ünlü Amerikalı yazar Arthur Miller (sonradan ünlü sinema oyuncusu Marilyn Monroe ile evlendiği için ayrı bir ün kazanmıştı) yazdığı bir tiyatro oyununda ‘kendi beklentilerini oğluna yükleyen ve onu zorlayan bir babanın dramını' yazmıştı. '‘Satıcının Ölümü'’ adındaki bu oyun yazık ki kötü bir sonla bitiyor, kendi istekleriyle babasının istekleri arasında bunalan genç evini terkederken şu mektubu bırakıyordu: "Sevgili babam. Sen bir satıcıydın ve benim okuyarak senden üstün bir yerde olmamı istedin. Ama ben bu beklentini gerçekleştirecek kişi değilim. Ben daha üstün bir yerde olmayı istemiyorum, kendi yaptığım şeylerle kişiliğimi kazanmak istiyorum. Buna uygun hareket edebilmek için de evden ayrılıyorum." Baba, çocuğunun bu hareketinin kendi yanlışından kaynaklandığını anlar ve kendini suçlar. Oyun Amerika’da çok etki yaptı ve pek çok aile çocuklarıyla arasındaki tartışmalara tutulmuş bir ışığı bu oyunda buldu.
Anne baba olarak bizlerin de beklentilerimizde hakkımız olabilir ama çocuğumuzun beklentilerini öğrenmek, bu beklentinin nedenlerini düşünmek önemli değil mi? Belki çocuğumuzun beklentileri konusunda bizim de haklı bulacağımız nedenler vardır. Bunları gözden kaçırmak yanlış olmaz mı?
ÇOCUĞUMUZA VERDİĞİMİZ DEĞER NELER İÇİNDİR ?…
Uzun yıllardır gençlerle ve sorunlarıyla uğraşıyorum. Gençlerin anne ve babalarının kendilerine neden değer verdiği sorusuna verdikleri iki yanıt büyük bir yüzdeyi oluşturuyor:
1. Bize, onların istediklerini yaptığımız zaman değer veriyorlar.
2. Başarılı olduğumuz zaman değer veriyorlar.
Hemen arkasından da ekliyorlar: Oysa bize sadece kendimiz olduğumuz için değer verselerdi.
Bu konu bütün hayatımızı etkileyecek önemde bir konudur. Hayatımız boyunca ‘kendimize verdiğimiz değer’in içinde en yakınlarımızın bize neden değer verdiğine ilişkin kanımız rol oynar. 'kendilik değerimiz’ böyle olur. En yakınlarımız, annemiz ve babamız bize neden değer verirler? Bu sorunun yanıtı hep aklımızda durur. Bizi tanıyarak, bizi değerli bularak verilen değer çok önemlidir ve bizim başarımızın sağlam bir dayanağıdır. Bu değer bize özgüven kazandırır. Ama başarımıza verilen değer bize özgüven değil, ’ya başaramazsam ?’ diyen bir kuşku kazandırır. Onun için çocuğumuza, başarıları için değil, kişiliği, karakteri, kısaca kendisi için değer vermeliyiz ve bunu böyle belirtmeliyiz. Unutmayalım ki, hayattaki sınavlar sadece üniversiteye girmek için verilmez. Bütün hayat bir sınavdır ve hepsini de kişiliğimizin, karakterimizin değerleriyle vermemiz asıl olmalıdır.
ÇOCUĞUNUZU YETERİNCE TANIYOR MUSUNUZ?
Bu soruya kolayca ‘elbette tanıyorum, o benim çocuğum’ demeden önce biraz düşünelim. Çünkü, araştırmalar göstermiştir ki, bizler, anneler babalar olarak çocuklarımızı nesnel (objektif) olmaktan çok, öznel (subjektif) olarak tanıyoruz. Bunun asıl nedeni de, anne babaların çocuklarını ‘olmaları istedikleri gibi görmeleri için güçlü bir güdüye sahip olmaları’dır. Anneler ve babalar çocuklarını belirli hayat başarıları içinde görmek isterler ki bu doğaldır. Çocukları hayatta başarılı olsun, iyi bir eğitim görsün, iyi bir meslsği olsun, iyi bir gelir sahibi olsun, mutlu bir yuvası, mutlu olacağı bir eşi, sağlıklı, güzel çocukları olsun. Hayatlarındaki başarıyı aileleri ile paylaşsın, kendisine, ailesine, topluma yararlı olsun isteği elbette doğaldır. Ancak bu istek ‘güçlü bir güdü’ biçimine geldiği zaman anne babaların çocuklarına bakışını da farkında olunmadan değiştirir ve biçimler. Böylece de çocuklarımızı ‘oldukları gibi değil’, ‘olmalarını istediğimiz gibi’ görmeye başlarız.
Ayrıca, çocuklarımızın bütününü görmekten çok görmek istediğimiz alanlara daha çok dikkat ettiğimiz için, tanımakta eksiklerimiz oluşur. Örneğin, bir anne için çocuklarının en önemli özelliği ‘yeterince yemek yiyip beslenmeleri’ olabilir. O zaman, anne, çocuklarının duygusal sorunlarına beslenmeleri kadar dikkat etmez, bu da çocuklarını tanımakta eksiklikler yaratır. Baba, çocuklarının okul durumuna çok dikkat eder ve çocuklarının mutsuzluk nedenlerini gözden kaçırabilir. Dikkat edilmesi gereken çok şey vardır. Onun için de (evet, elbette tanıyorum’ demeden önce bunları düşünmeliyiz.
Çocuklarımızı tanımanın yolu, onlarla iletişimimizi arttırmak, onları dinlemek, onlara değer vermekten geçer. Çocuklarımızın duygularını, düşüncelerini paylaşmalı, kendi duygularımızı, düşüncelerimizi de onlara aktarmalıyız. Çoğu kez yapılan yanlış, çocuklarımızı sorgular gibi onların yaptıklarını öğrenmeye çalışmak, onları sadece eleştirmek ve ne yapacaklarını söylemek isteğidir. Bunların hiç birisi paylaşmak değildir ve çocuklarımızı anlamanın doğru yolu olamaz. Çocuklarımızı dinleyelim, anlayalım ve hayatı onlarla paylaşalım. Birisini yeterince tanımak oldukça karmaşık bir işlemdir ama ödülü de ‘birbirimizi anlamak ve sevmek’ olarak çok değerlidir.
SINAVLARA YAKLAŞIYORUZ…
Sınavlara yaklaşırken heyecan faktörü de giderek önem kazanmaktadır. 'Heyecan', her önemli olayda yaşadığımız bir duygu durumudur ve normal kabul edilmelidir.
Heyecan bizi uyarır ve bir şeyi yapabilme gücümüzü de arttırır. Heyecandan korkmak, 'heyecanlanıyorum galiba' diyerek tasalanmak yanlış bir gerginleşmedir. Bizi engelleyen, heyecan değil, paniktir.'Panik', başarmak istediğimiz bir şeyi yapamayacağımıza ilişkin bir korkudur ve bu korku bizi çaresiz bırakarak felce uğratır.
Heyecan, yapma gücümüzü arttırırken, panik yapma gücümüzü bloke eder.
Panik duygusuna yol açan olayların başında özgüven eksikliğimiz gelir.
Özgüvenimizi sağlayan en önemli duygu 'elimizden geleni yaptığımız' duygusudur. 'Kendimize verdiğimiz değer' ve 'elimizden geleni yaptığımız' duygusu bize özgüven kazandırır ve panik duygusunu önler.Aşırı ve haksız eleştiri ortamı da panik duygusuna zemin hazırlar.
Korku ve panik duyguları bulaşıcıdır. Arkadaş grupları içinde çabuk yayılan kaygılar, yakıştırmalar, söylentiler, uyarılmanın arttığı dönemlerde çok etkili olur ve paniğe yol açabilir.Olumsuz sonuçların yol açması olası hayal kırıklıkları, aşırı sorumluluk duygusu, özellikle aile çevresindeki yankıların yol açacağı tepkilerin korkusu da paniğe neden olabilir ve aileler de bu konuda uyarılmalıdır.Bir öğrenci şunları düşünmelidir:
- Ben yapabileceğimi yapıyorum.
- Şimdi yapmam gereken olabildiğince sakin olup başarmaktır.
- Bu bir yarışma sınavıdır ve her şey bana bağlı değildir.
- Ben alabileceğim en iyi sonucu almak için çalışıyorum.
- Heyecanım normaldir, paniğe kapılmam için hiçbir neden yoktur.
- Kendime başarılar diliyorum.
BAŞARININ SIRRI NEDİR.?
Evet, başarının sırrı vardır. Hem de herkesin kolaylıkla görebileceği bir sır. Herkes kolaylıkla görebiliyorsa bu nasıl sır olabilir? Bunun sır olması, ‘ kişiye özel ’ olmasındandır.
Başarı hangi alanda olursa olsun, kim tarafından istenirse istensin birbirini izleyen bir dizi ‘ düşünsel –duygusal-sosyal yoğunlaşma’ halkalarından oluşan bir zincirdir. Hiç unutmamak gerekir ki, ‘bir zincir, en zayıf halkası kadar sağlamdır’. Onun içinde bu beş halkadan oluşan zinciri ayrı ayrı göreceğiz ve bizi başarıya nasıl ulaştıracağını anlayacağız.
Birinci adım: Güçlü bir istekle hedefimize yönelmek.
İkinci adım: Hedefe ulaşmak için gerekli donanımı kullanmak.
Üçüncü adım: Kazandığımız donanımı gereken zaman ve yerde en üst etkinlikte kullanmak.
Dördüncü adım: Ne yaptığımızı, ne yapmadığımızı ölçerek kavramak.
Beşinci adım: Zamanında ve yerinde gerekli düzeltme ve eklemeleri yapabilmek.
Başarıda Zaman Planlaması…
Başarıda ulaşılmak istenen hedefe giden yolun ‘zamanla ilgili planlaması’ son derece önemlidir. Sınava ne kadar süre kaldığı, bu sürenin nasıl kullanılacağı, başarının temel taşlarıdır.
Zamanı doğru kullanmamak, pek çok başarısızlığın nedeni olmuştur.
Onun için, aşağıdaki şemanın yardımcı olacağını düşünüyorum:
1. Yıl, ay ve gün olarak kullanabileceğim süre nedir?
2. Bu süreyi bir hafta olarak nasıl planlayabilirim? Haftanın hangi günlerini çalışmaya, hangi günlerini dinlenme ve eğlenmeye ayırabilirim?
3. Bir günde kaç saat çalışmam gerekiyor?
4. Toplam süre içinde çalışmaya kaç saat ayırmış oluyorum?
5. Bu süreyi çalışma programı olarak nasıl düzenlemem doğrudur? Hangi derse hangi gün ve saatleri ayırmalıyım?
6. Şimdi yıllık bir ajanda almalıyım. Programımı ajanda üzerine yazmalıyım. Sürenin bütününü görmeliyim.
7. Çalışmaya başladıktan sonra, haftalık ve aylık değerlendirmeler yapmalıyım. Zaman planlamam başarılı oluyor mu? Başarı yüzdem kaç?
8. Uygulama eksikliğim varsa nedenleri neler? Bu nedenleri nasıl ortadan kaldırabilirim? Yoksa programda değişiklik yapmam mı gerekiyor?
9. Planımı ve programımı uygularken verimli olduğumu görüyor muyum?
10. Somut sonuçlar (deneme testleri, bilgi akışı vb.) beni destekliyor mu?
BUNLARI YAPMAK KOLAY MI ZOR MU?…
Şimdi böyle bakınca hiç de zor görünmüyor ama insanın aklına gelen soru da şu olmalıdır: Bütün bunlar kolaysa neden herkes yapamıyor? Yok, zorsa ben nasıl yapabilirim ki? İşte, bu soruların yanıtı ‘içimizden geçen yol’dadır. Yapmak istediğim şeyi gerçekten istiyor muyum? Yoksa, kendi gözümde başarılı olmak için mi istiyorum? Çevreme başarılı görünmek mi istiyorum? Kendimi ne ölçüde zorlayabilirim? Kendimi zorlamam mı gerekiyor? Sınavı kazanmak için gençliğimin en güzel yıllarını feda mı edeceğim? Bütün bunları göze alsam bile kazanmamı kim garanti edebilir? Eğer kazanamayacaksam bunca çaba boşa gitmiş olmayacak mı?
Ünlü bir biyologun şu sözleri hepimiz için yol ışığıdır: ‘İnsan yediğiyle değil, sindirdiğiyle beslenir’. Biz de hayatımıza değer kazandırmak için pek çok şey yaparız. Bu çabalarımızın hepsi işimize yaramaz ama sindiklerimiz bizi yaşatır. Doğru bir hedef için gösterdiğimiz çabalar hiçbir zaman boşa gitmez. Hayat hep bana bunu öğretmiştir. Siz doğru bir hedef seçin ve birlikte yürüyelim. Sonuç ortak başarımız olacaktır.
NEDEN BİRBİRİMİZİ ANLAYAMIYORUZ ? …
Bu sorunun kolay anlaşılır bir yanıtı vardır: Herkesin yanıtı var, kimsenin sorusu yok.
Çevremize baktığımız zaman görürüz ki, herkes bir başkasına birşeyler anlatmaya çalışıyor ama hiç kimse öğrenmek için soru sormuyor.
‘Anlaşılma’ konusundaki en yaygın yakınma ‘kendimizin anlaşılmadığı’dır, ama bizim başkasını anlamamız konusundaki yaygın tutum, ‘onu çok iyi anladığımız’ biçiminde olur.
'Birbirimizi anlayamamız'ın iki temel nedeni vardır:
1. Dinlemeyi bilmemek,
2. Birbirimiz hakkındaki kalıp yargıları bırakamamak.
‘Dinlemek bir sanattır’. İnsanı dinlemek, ona yaklaşabilmek için en doğru yoldur.
Eğer, birisini cankulağıyla, yargılamadan, öğüt vermeye kalkışmadan, sadece anlamak için dinleyebiliyorsak en önemli iletişim adımını atıyoruz demektir. Bu çocuğumuz için de, eşimiz için de, arkadaşlarımız, işyerlerindeki çalışma arkadadaşlarımız, kısaca herkes için geçerli bir ‘altın kural’ dır.
Hele de sınav öncesinde doğal olarak gergin, kuşkuları olan, kendine olan güvenini tartma aşamasındaki çocuğumuzla iletişim kurmak istiyorsak, öncelikle onu cankulağıyla dinlemeye hazır olmalı, bunu ona hissettirmeliyiz.
Dinlemek sözünü kesmeden, sabırla, onu anladığımızı belirten bir beden diliyle gerçekleşirse ortak iletişimimize büyük katkısı olacaktır.
Sonra da ‘konuşmak bir sanattır’. Konuşmak, hemen neler düşündüğümüzü, neler beklediğimizi, neler istediğimizi sıralamak olmamalıdır.
‘Eşitlikçi konuşma’ bizim de karşımızdakini anladığımızı, ona yakın olduğumuzu belirten konuşmadır. ‘Ben de sınav öncesi çok gergin olurdum’ diye başlayan bir konuşma hemen arkasını merak ettirir. Küçük yaştaki çocukların en dikkatli dinledikleri konuşmalar, büyüklerin yanlışlarıyla ilgilidir.
Bir meslek ustasının ‘meslekteki acemiliklerini, yaptığı yanlışları, bunları nasıl gizlemek istediğini anlatan’ öyküleri meslektekilerin cankulağıyla dinlediği anlatılardır.
‘Eşitlikçi konuşma’ en az bildiğimiz konuşma modelidir.Genel olarak, konumca üstün olanlar, üstünlüklerini belirten konuşma modelini seçerler ki bu modelde ‘ söze başlama, ses tonu, seçilen sözcükler, karşısındakine verilen söz sırası, susma zamanı, sözcük vurguları’ üstünlüğü belirten kılmaya yöneliktir.‘ Üstünlükçü konuşma modeli’ sosyal statüyü özenle vurgular, böyle bir durum iletişimi başlangıçta bozar, tek yönlü bir iletişim biçimine çevirir.
SINAVDAN KORKUYORUM…
‘Sınav’ ve ‘korku’ sözcüklerinin her bileşeni sınavla ilgili duygularımızı belirtmekte kullanılır.
‘Sınavdan korkuyorum’.
‘Sınavdan korkmuyorum’.
‘Sınavdan herkes korkar’.
‘Çalışan korkmaz’.
‘Ben hiç bir şeyden korkmam ki sınavdan korkayım’.
Bu sözlerin içinde değişik duygulanım boyutlarını farkederiz. Kimi sözler sınav korkusunun yaygınlığını vurgularken kimisi de koşullu bir korkudan söz eder, ‘çalışan korkmaz’ gibi. Kimisi hiç korkmadığını söylerken kaygısını yatıştırmak ister gibidir. Oysa sadelikle söylenen bir söz ‘sınavdan korkuyorum’ diyerek duygusunu açıklar.
‘Sınavdan korkuyorum’ diyen kişi, bir kaç özelliği birlikte dile getirmektedir.
- Sınavın sonucu belirsizdir,
- Bu korku belirli bir konuya ilişkindir,
- Korku kişisel ve özneldir.
Duyguların gerçeği de budur. Sınav, sonucu belirsiz bir yarışma sınavı olduğu için kişinin ‘sınavdan korkması’ nesnel ve haklı bir korkudur.
‘Korku duygusu’ üzerinde çok araştırma yapılmıştır. Korku duymak çok insani bir duygulanımdır, evrenseldie ve koşullarla bağlantılıdır. Korku, canlıları tehlikelerden koruyan önemli bir duygudur. Bütün canlılar bu duyguyu hayatta kalabilmek için gerekli yerlerde kullanır.
Canlılar (hayvanlar ve insanlar), bir tehlike karşısında kaldıkları zaman şu iki komuttan birine uyma eğilimi taşırlar: Saldır ya da kaç. Gerçekten de tehlike karşısındaki canlıların davranışı da bu iki komuttan birine uyar : Saldırır ya da kaçar.
SINAV KORKUSUNU GÜCÜMÜZ YAPABİLİRİZ…
‘Korkuyu gücümüz yapmak’… Bunu pek düşünmeyiz. Korku gücümüzü azaltır, bizi yapmak istediklerimizden alıkoyar. Ama neden korkarız? Korku bizi nasıl etkiler? ‘Saldır ya da kaç’ komutlarına uyamazsak ne yapabiliriz. Korku bizi engelleyecek kadar güçlü olduğuna göre, bu gücü kendimiz için kullanamaz mıyız? Sorun bunun yolunu bulmakta. Deneyelim mi?
- Neden korkuyorum?
- Açıktır ki beni korkutan sınavdır. Öyleyse, bunu düşünmeliyim.
Sınavdan neden korkuyorum. Çünkü, başkalarıyla yarışıyorum ve yarıştıklarımın durumunu bilmiyorum. Sınavın sonucu belirsiz, bu da beni korkutuyor. Şimdi neler yapabileceğime bakmalıyım.
- Sınava girmek neden gerekli?
‘Neden bu sınav için en güzel yıllarımı harcıyorum. Bütün zevklerimi bir
yana bırakmaya zorlanıyorum ve bundan hoşlanmıyorum. Üniversite eğitimi çok mu önemli? Pek çok insan üniversite eğitimi görmüyor ve hayatlarını çok iyi kazanıyorlar. Ben de öyle yapamaz mıyım?’.
Bunları kendimize söyleriz ama kendimizi ikna edemeyiz. İçimizden biliriz ki ‘üniversite eğitimi’ hayatımız boyunca bizim olacak, bizi başarıya götürecek, bizim desteğimiz olacaktır. Kabul edelim ki, üniversiteye girmek önemli bir amaçtır. Bunun için yapılacak özveri, sonunda değerli bir hedefe ulaşmak için yapılacaktır. Evet, belki de en güzel yıllarımız büyük bie hedefe yöneldiğimiz zamanlardır. Buna ‘değer yatırımı’ deriz.
- Hazırlanmak korkumu yenecek mi?
İşte, korkuyu yenecek araçların önemli birisi : İyi hazırlanmak. Gerektiği
Gibi hazırlanmak ve kendini iyi hazırlandığı konusunda ikna etmek çok önemlidir. ‘İyi bir hazırlık dönemi’ hem korkumuzu azaltır hem de duygularımızı olumlu yönde etkiler. Ancak, bu etkiyi görebilmek için kendimizi rahatlatmayı değil, etkin bir çalışmayı hazırlamalıyız. Bu da, zamanı önceden belirleyen bir program yapmak demektir. Önümüzdeki zamanı kullanmayı başaralım, sonuç bizi de şaşırtacaktır.
- Korkunun enerjisini gücümüz yapabiliriz.
Korku bizi harekete getirir. İşte bu güçten yararlanmalıyız. ‘Sınavdan mı
Korkuyorum, öyleyse ben bu sınavı kazanacağım’. ‘Gerektiği gibi hazırlanacağım. Elimden geleni yapacağım. Bu sınavı kazanacağım’. Korkunun gücünü başarma enerjisi olarak kullanabiliriz.
Ama panik, bizi hareketsiz bırakır, bize ‘sen yapamazsın, boşuna çalışıyorsun’ der, bu da gücümüzü azaltır. Kendimizi panikten korumalıyız. Panik düşünme gücümüzü dağıtır, başarma duygumuzu geriletir.
Başarı olumlu enerjinin ucunda gelir.
- Her sonucu göze alma cesaretine sahip olmalıyız.
Her sınav sonuçların göze alınmasını gerektirir. Bir iş görüşmesi, yeni
Birisiyle tanışma, bilmediğimiz bir grupta konuşma yapma, yeni bir arkadaşla tanışma küçüklü büyüklü sınavlardır. Bu sınavların sonuçları da olumlu olduğu kadar olumsuz da olabilir. Bunları göze alamazsak yeni bir adım atamayız. Şimdi, cesaretli olmalıyız.
Bu sınavı kazanmak için çalışacağız ama sonuç beklediğimiz gibi olmayabilir. O zaman yılmadan yeniden hazırlanmamız gerekir.
Peki ama, şimdi hazırlanmak ve bu işi bitirmek en iyisi değil mi?
Unutmayalım, cesaret başarının yol arkadaşıdır.
MOTİVASYON NEDİR?
‘Bir işi yapmak için içimizde duyduğumuz güçlü istek’ motivasyondur. Psikoloji dilinde ‘güdü’ dediğimiz ‘motivasyon’ ne kadar güçlüyse bir işi yapma gücümüz o kadar artar. ‘Bir arkadaşımızı görmek’ için güçlü bir isteğimiz varsa ne uzaklık bize engel olabilir ne de bir işimizin olması. Her şeyi bir yana bırakır, arkadaşımızı görmeye gideriz. Bu örneği hayatımızın bütün işleri için düşünebiliriz. Şimdi önümüzde bir ‘sınav’ vardır. Bu sınavı vermekle ilgili ‘motivasyonumuz nedir?’. Aşağıdaki seçeneklerin hangisi bize daha yakın görünüyor?
- Bilmiyorum, yapabilir miyim?
- Yani bunu yapmak şart mı?
- Şimdi yapamazsam aileme ne derim?
- Herkes üniversiteye girecek, ben lise mezunu mu kalacağım?
- Vermem şart, kabul ediyorum.
- Üniversiteye girmek iyi bir meslek için zorunlu.
- Elbette yapacağım.
- Yapmak mı? Ben derece alacağım.
Bu seçeneklerin her birisi farklı motivasyon derecelerini belirtir. ‘BAŞARIYA ADIM ADIM’ testinde bu seçeneklerin kaynakları da dikkate alınmıştır. ‘İçimdeki güçlü istek’ hangi etkenlerden oluşmaktadır? Bu da çok önemli bir konudur. Ailem bu konuda etken olabilir, arkadaş grubum, toplumsal öğretiler bu isteğin kaynakları olabilir. Ancak, en etkili kaynağın ‘kendi bilinçli seçimimiz’ olduğunu unutmamalıyız. ‘Kendi bilinçli seçimimiz’ bizim için büyük bir güç kaynağıdır. Engelleri aşmamız için en önemli güç kendi içimizdedir. Bu gücü harekete geçirebildiğimiz zaman pek çok engeli kolayca aştığımızı göreceğiz.
KONDİSYONUMUZ YETERLİ Mİ?
Kondisyon, ‘yapabilme gücümüz’ dür. Bir futbolcu için kondisyon, top sürme tekniklerini bilmek, topsuz oyunu öğrenmek, pas almayı ve vermeyi, grup çalışmasını bilmek, arkadaşlarının nasıl oynadıklarını anlamak, zamanı çok iyi kullanmak, nefesini maç süresince ayarlamak, eforunu en iyi biçimde kullanmak gibi bir dizi beceriyi kapsar. Öğrenci için de ‘kondisyon’, sınavda kullanacağı bilgiyi öğrenmek, öğrendiklerini özümsemek, iyice kavramak, gerektiği yer ve zamanda (sınav), bu bilgileri kullanma tekniklerini (test teknikleri) öğrenmek, bu bilgileri istenen yer ve zamanda (sınav esnasında) kullanmak gibi bir dizi beceriyi içerir.
Onun için de bu anlamdaki ‘kondisyon’:
- Öğrenme işlemi,
- Öğrendiklerini özümseme, sindirme işlemi,
- Öğrendiklerini anlayarak, kavrayarak öğrenmiş olmayı,
- Test tekniklerini,
- Soruyu anlama ve yanıtlama hızını ayarlamayı,
- Kendini kontrol edebilmeyi,
içerir ve bu alandaki beceriyi ifade eder.
Onun için de ‘kondisyonum yeterli’ demeden önce bu soruların hepsini gerçekte oldukları gibi yanıtlamanız gerekir ki ‘gerçek kondisyonunuz’u saptayabilesiniz. Kondisyonu olduğundan ‘daha iyi’ sanmak, faturası ağır ödenen bir yanlıştır, ‘olduğundan kötü’ görmek de umut kırıcıdır. Doğrusu ‘olduğu gibi’ görebilmektir.
SINAVDAN ÖNCE: ÖZGÜVEN SORUNU...
Üniversite sınavlarının öncesinde iki konu gündeme yerleşti: Dışarda Balkanlar’daki savaş, içerde seçim. Bu arada üniversite giriş sınavlarının heyecanını çeken bir milyondan fazla öğrenciyle aileleri için öncelikli bir konu da “üniversiteye giriş sınavları”. Bu sınavları belirleyen etkenlerden birisi de sınav öncesinde ve sınav sırasında gösterilecek etkin davranış!… Kendine güvenini koruyan, beklentilerini dengeleyen, meslek seçimini bilinçle yapabilen ve heyecanlarını kontrol edebilen öğrencilerin başarı oranlarını arttırdığı bilinen bir gerçek. Önemli olan, bunların nasıl yapılabileceğini bilmek ve yapabilmek.
Bu hafta ele alacağımız “özgüven sorunu” sadece bu sınav için değil, hayatımızın her adımı için önemli bir konu. “Özgüvenli ya da özgüvensiz kişilik” hayattaki başarımızın kanadı ya da engeli olacak kadar önem taşıyor.
Ama “özgüven nasıl kazanılır?”
Özgüvenin temeli “taşıdığımız değerler”dir. Taşıdığımız değerlerin bizde gerçek bir değer oluşturmasının yolu da “bu değerleri bizim kazanmış olmamız”dır. Eğer taşıdığımız değerler bize en yakınlarımız da olsa başkaları tarafından verilmişse bizde gerçek bir özgüven oluşturmaz. Onun için de “değer kavramı” kültürden kültüre, çağdan çağa, toplumdan topluma değiştiği halde “kendi kazandığımız değerler”in oluşturduğu özgüven değişmeyen bir özellik taşır.
Onun için de çocuk yetiştirmenin temel kuralı, onları bizim değerli saymamız değildir, onları kendi kazanacakları değerlerin bilinciyle yetiştirmektir. O nedenle de,yapabileceği her şey çocuğa öğretilmeli; çocuğu kendi yaptıklarıyla kazanacağı değerle oluşan özgüvenle güçlendirmeliyiz. Bu temel kural, gençler için de erişkinler için de geçerlidir.
Öğrenci de bugün geldiği noktaya kendi çabasıyla gelmişse özgüveni yüksek olacaktır, zorla ve zoraki gelmişse özgüveni yüksek olmayacaktır.
Özgüvenin önemli bir etkeni de “haklı olduğuna inanmak”tır. Haklı olduğuna inanan kişi özgüveni yüksek kişidir. “Haklı olduğu duygusu” öylesine itici bir güç oluşturur ki pek çok engel bu güçle aşılabilir. Onun için de “sınavı kazanmasının kendi hakkı olduğuna inanan” bir öğrenci daha başarılı olacaktır. Elbette böyle bir duygunun oluşması için de “başarıyı hak etme” çabasının varlığı gerekir.
Özgüvenin bir başka etkeni “yararlı bir iş yaptığını bilmek”tir. İnsanlar gösterdikleri çabalarla “ yararlı bir iş yaptıklarını bilirlerse” o işi yapma istekleri çoğalır, çaba harcamaları için güçlü bir itki duyarlar. O bakımdan da öğrencilere “yararlı bir amaç için çalıştıkları bilinci” verilmelidir. Bu bilinci alamayan öğrencilerin özgüvenleri de düşük olacaktır.
Özgüveni besleyen önemli bir kaynak “yapılması gerekeni bütün gücüyle yaptığına inanmak”tır. Geçirilen süreç içinde yapması gerekenleri yaptığına inanan kişiler, özgüvenleri yüksek olarak “içleri rahat” olacaklardır. Başarının bütün etkenleri elbette salt kişilerin yaptıklarına bağlı olmayacaktır. Öteki faktörler de az ya da çok başarı üzerinde etki yaparlar, ancak kişinin “elinden geleni yaptığı duygusu” öteki faktörler üzerinde de olumlu değişmeler yapabilir. Örneğin, sınava giderken karşılaşılan trafik aksamaları bile “huzursuz” ve “huzurlu” kişiler üzerinde farklı etkiler yapacaktır.
Özgüven, hedefe ulaşmayı istemek, bu yolda güçlü bir itki duymak, bütün süreç boyunca gösterilen iradeye sahip olmak gibi etkenlerle yakından ilgilidir. Bu da seçilen hedefin “istenme derecesi” ile bağlantılıdır. İstek-itki-irade üçlüsü hareket gücümüzü belirtir, bu da özgüvenimizin eksenidir.
Özgüven, güç kazanmakla artar, güç yitirmekle azalır. Daha önceki başarılarımız bize güven verir, başarısızlıklarımız ise güvensizlik. Bu durumu da dikkate almalıyız. Her yeni durum, eskilerine benzemeyen yeni koşullar demektir. Etki altında kalmamayı başarmalıyız.
Eğer istediğimiz başarı bize “haz” verecekse, özgüvenimiz de yüksek olur. Yok, ulaşacağımız nokta bizi çok ilgilendirmiyorsa özgüvenimiz de o noktaya yoğunlaşmaz.
“Yanlış ve yapay özgüveni” de hiç unutmayalım. Yanlış olarak beslenmiş, şişirilmiş egoların aşırı güvenli davranışları yanıltıcı olabilir. Böyle şişirilmiş egoların özgüven gösterileri gerçek güçlükler karşısında paniğe yol açar ve sahibine bir şey kazandırmaz.
Özgüven, başarının gerçek bir anahtarıdır.
SINAVDAN ÖNCE: BEKLENTİLER SORUNU...
Hayatımız beklentilerle doludur. Bizim beklediklerimiz, bizden beklenenler, çevremizden beklediklerimiz, gelecekten beklediklerimiz, hayattan beklediklerimiz. “Üniversite sınavı” gibi hayat kavşaklarında beklentiler daha da yoğunlaşır, davranışlarımız üzerinde etkili olur.
“Beklenti havuzlarımız” da bu dönemlerde daha hareketli, daha karışıktır. “Beklenti havuzu”, karşılıklı beklentilerin “etki-tepki” mekanizmalarıyla olumlu-olumsuz sonuçlarının yaşandığı ortamdır. Aile, böyle bir “beklenti havuzu”dur. Okullar, böyle “beklenti havuzları”dır. İşyerleri, ortak yaşama alanları “beklenti havuzları”dır. Onun için de buralarda yaşanan beklenti ‘git-gel’ lerine dikkat edilmesi gerekir.
- Aile İçi Beklentiler
Bizim kültürümüzde aile içi beklenti düzeyi, olması gerekenden daha yüksektir. Anne ve babaların (özellikle annelerin) başarıya yönelik duygusal beklentileri çocukları üzerinde baskı oluşturacak kadar yoğundur. Beklenti odağının “ailenin şerefi” olması da bir başka önemli noktadır. Aile içi beklentilerin bir özelliği de “kıyaslamalı örnekler”e açık olmasıdır. Tanınan birisinin, çocuğun bir arkadaşının, başarılı bir ağabey ya da ablanın model seçilmesi, önemli bir baskı oluşturur.
Aile içi beklentiler, doğru davranışlar olduğu zaman güçlü bir motivasyon oluştururlar. Hiç beklenti olmaması da çocuğun motivasyonunu düşürür. Ancak beklentilerin, “her sonuca açık ölçülü olması”, “kıyaslamalardan uzak olması” ve “çocuğumuzun başarısı odaklı olması” güç verici motivasyon yaratır. Öğrenci üzerinde baskı oluşturan “yüksek duygusal beklentiler”in başarıya engel oluşturucu, kaygı yaratıcı özelliği unutulmamalıdır.
- Okul İçi Beklentiler
Okulla ilgili beklentiler de, “Çocuğumu iyi bir okula gönderiyorum, artık her sorun orada çözülmelidir”, biçiminde olmaktadır. Oysa, böyle bir beklenti yanlıştır ve abartılıdır. Aile içi beklenti sorunları ailede çözümlenebilir, okul böyle bir sorunun çözümüne ancak yardımcı olabilir. Okul içi beklentilerin çözüm noktası, “öğrencinin ilgisini, kapasitesini doğru ölçebilmek, ne yapabileceğini doğru kestirerek onu yönlendirmek” olmalıdır. Önemli bir nokta da “öğrencinin okuldan yararlanma isteği ve nasıl yararlanacağını bilmesi”dir. Okuldan yararlanma niyeti olmayan ya da motivasyonu düşük bir öğrenci elbette okuldan yararlanamayacaktır. Çocuğunu yeterince tanımayan bir ailenin okuldan beklentileri de yanlış olacaktır. Öğrencilerini tanımayan bir öğretmen y da aşırı hırslı bir öğretmen yeterince yararlı olmayabilir. Okulla ilgili beklentilerin doğru çözümü akılcı bir “veli-okul ilişkisi” olacaktır. Eğer veliler de, okul yöneticileri ve öğretmenleri de dersler kadar öğrencilerin kişilik ve karakterleriyle ilgilenirlerse pek çok sorun çözümlenebilir. Böylece, okulla ilgili beklentiler de doğru bir yere oturmuş olur.
- Çevresel Beklentiler
Arkadaş grupları ile ilgili beklentiler, arkadaşlardan geri kalmamak, onların arasında küçük düşmemek amacına yönelik olacaktır. Kimi zaman da arkadaş grupları “önemsememe, boş verme, aldırmama” türünden etkiler de yapabilir. Grup ilişkileri ergenler üzerinde özel bir etkileşime sahiptir. Bu dönemde “arkadaş grubu normları”, aileden de, genel değerlerden de daha fazla önem taşır.
“Devletten beklentiler”, sınavla ilgili kararların değişmesine ilişkin beklentiler, “yatay geçiş beklentileri”, “şurada başlarım, burada devam ederim” hesapları çevre ile ilgili beklentileri oluşturur.
“Kazanamazsam ailem beni…özel bir üniversitede okutur, yurtdışına gönderir” biçimindeki beklentiler de başka bir beklenti grubunu oluşturur.
- Kendinden Bekleme
İnsanlar kendileri dışında herkesten ve her şeyden birçok şey beklerler ama ne yazık ki, “kendilerinden bir şey beklemezler”. Oysa, doğru beklenti “KİŞİNİN HER ŞEYİ KENDİSİNDEN, KENDİ GÜCÜNDEN, KENDİ ÇALIŞMASINDAN BEKLEMESİ”dir. “Kendisinden ne bekleyeceğini bilen, kendisini motive edebilen, kendi kapasitesini arttırabilen, kendini geliştiren kişiler” başarıyı da yakalamaya en yakın olanlardır. Bu kişiler, benliklerini geliştirirken bencilliklerini de düzeltir ve çevre ilişkilerini “doğru bir iletişim rayı”na oturturlarsa başarılarının hiçbir engeli kalmaz.
Hayatın size vereceği, sizin ona verdiklerinizden başka bir şey değildir.
SINAVDAN ÖNCE: MESLEK SEÇERKEN...
“Mesleğini seçmek” hayatımızın en önemli dönemeçlerinden birisi. “Meslek seçmek”, “işini seçmek”, “eşini seçmek” hayatımızın büyük dönemeçleri. Bu dönemeçleri önünü görmeden, rastlantılarla, yeterince ölçüp biçmeden seçmek, sonradan pek çok zamanın ve enerjinin boşa harcanmasına yol açar. Ancak ne yazıktır ki, “yararsız etkilerin” ve “rastlantıların” en çok rol oynadığı olaylar da bu dönemeçlerde yaşanır. Onun içindir ki, “meslek seçimi” dediğimiz olguya olabildiğince nesnel (objektif) bakmamız gerekir.
- Öncelikle bizim bilmemiz gereken, sonra da çevremize anlatmamız zorunlu olan çok önemli yan, “meslek seçimi”nin “bizim işimiz”, “bizim hayatımız”, “bizim sorumluluğumuz” olduğudur. Bunu önce gencin “kendisi” bilmeli, bu sorumluluğu üzerine alma cesaretini göstermeli, sonra da çevresine anlatabilmelidir. Meslek seçmenin kendi sorumluluğu olduğunu kavrayamayan, bu bilince ulaşamayan gencin sınavla ilgili başarı güdüsü de zayıf olacaktır.
- Mesleğimizi “ilgimizin”, “becerimizin”, “yeteneğimizin” en iyi olduğu alandan seçmeliyiz. Böyle bir seçim, ilerde mesleğimizle ilgili canlılığımızı, yaptığımız işten mutluluk duymamızı, mesleğimizle iç içe yaşamamızı sağlar. Unutmayalım ki mesleğimiz “bir yaşama biçimi” olduğu zaman başarı şansımız yüksektir. Bu da doğru bir seçim yapmamıza bağlıdır.
Meslekler elbette insanların gereksinmelerinin karşılanması için gelişmiştir. Uzmanlık da insan uygarlığının gelişimiyle, işbölümünün artmasıyla ortaya çıkmıştır.
Ama seçtiğimiz meslek, bizim de gereksinmelerimize karşılık vermelidir. Mesleğimiz bize en başta “duygusal doyum” sağlamalıdır. Bizi, ilgimizin, becerilerimizin, yeteneklerimizin yüksek olduğu alanda psikolojik doyuma, toplumsal doyuma ulaştırmalıdır. “Psiko-sosyal doyum” mesleklerin en can alıcı noktasıdır.
Bugün meslek seçerken gençlere önerilen “çok para kazanan –sosyal prestiji yüksek –iş bulma olanağı fazla meslekler” şablonu, kişisel doyumları göz ardı ettiği için yanlış kararlar verilmesine yol açmaktadır. Çevrenize bakınız; ne çok insanın eğitimi için yıllarca emek, zaman ve para harcadığı mesleklerini yapmamakta olduğunu göreceksiniz. Müzikle uğraşan mimarlar, gazetecilik yapan hukukçular, sinemayla uğraşan diş hekimleri, televizyonda spikerlik yapan tıp doktorları sadece bilinen örneklerin birkaçıdır. İnsanların içinde yaşayan “ilgi-beceri-yetenek” dürtüleri, hangi meslek seçilirse seçilsin insanı güdülemektedir. Onun için de, zamanında doğru meslek seçimi olağanüstü önem taşımaktadır.
- Ailelerin etkisi, meslek seçiminde çok önemli bir rol oynamaktadır. Liselerde, dershanelerde yaptığımız çalışmalarda “gençlerin en çok sıkıntı duyduğu konuların başında ailelerin meslek seçiminde yaptığı baskılar”ın geldiğini görüyoruz. Aileler, kuşkusuz çok iyi niyetlerle çocuklarının meslek seçimine “daha doğru karar verilmesi” adına aşırı bir dikkatle müdahale etmektedirler.
Aile, elbette, çocuğunun bütün hayatını etkileyecek bir seçimde “en doğru kararın verilebilmesi için” olaya karışmaktır. Ancak, çoğu kez dikkate aldıkları etkenler, gencin kendi “ilgisi, becerisi, yeteneği” olmamaktadır. Babalar, eğer kendi meslekleri varsa çocuklarının aynı mesleği sürdürmelerini istemekte, eğer bir işletmenin sahibi iseler, çocuklarının işletme eğitimi yaparak kuruluşlarını yönetmelerini istemektedirler. Çevredeki başarılı bir meslek örneği etkili olabilmekte, akrabalar arasındaki rekabet çocuğun meslek seçimini etkileyebilmektedir.
Aileler, çocuklarının “ilgisini, becerisini, yeteneğini” dikkate alarak, beklentilerine saygı duyarak çocuklarına öneride bulunurlarsa elbette daha doğru bir destek vermiş olurlar. Ama çocuklarının yerine kendileri karar verirler ve çocuklarını bu kararı kabul etmeye zorlarlarsa yanlış yapmış olurlar. Ne yazık ki bu yanlış toplumumuzda çok sık yapılmaktadır.
Doğru meslek seçimi, “kendini tanıyarak”, “kendini ölçerek”, “psiko-sosyal doyum ile toplum gerçeklerini birlikte dikkate alarak”, “başta ailesini, öğretmenlerini, rehberlerini, arkadaşlarını dinleyerek”, “ama en sonunda kararını kendisi vererek”, “verdiği kararın sorumluluğunu da sonuna kadar üstüne alarak” yapılacaktır.
Karar verememek, bunları yapamamak demektir.
Verdiği karara güvenememek, özgüven eksikliğini gösterir.
Kararı başkalarına verdirmek, sonra yakınmak ve onları suçlamak kişiliğin yeterince olgunlaşmamasına bağlıdır.
Ailelerin en büyük yanlışı da çocuklarının özgüvenini geliştirmemek, çocuklarına sorumluluk vermemek, çocuklarının sorun çözme gücünü arttırmadan yetiştirmek, sonra da çocuklarından yakınmaktır.
Bütün önemli kararlar kşilerin kendileri tarafından verilmelidir.
Aileler de, bağımlı çocuklarıyla değil, kendi kararlarını verebilen çocuklarıyla övünmeyi öğrenmelidir.
Gelişkin birey de, gelişmiş toplum da bu yolla oluşacaktır.
SINAVDAN ÖNCE: SINAV CESARETİ (KORKUSU YERİNE)...
Bu sınav da her sınav gibi cesaret gerektirir. Hep “sınav korkusu”ndan söz ederiz, ama hiçbirimiz “sınav cesareti”nden söz açmayız. Oysa her korku gibi sınav korkusu da “cesaret”le aşılır.
“Cesaret” çoğu kez sandığımız gibi duygu coşması değildir. Gözünü karartıp tehlikenin üstüne atılmak cesaret sayılmaz. Buna olsa olsa “gözü karalık” denir.
“Cesaret” bilinçli bir davranıştır. Cesur insan, önündeki tehlikeyi görür, onu aşması gerektiğini bilir, alabileceği her önlemi alarak korkusunu yener, tehlikenin üzerine yürür.
“Sınav cesareti” için gereken bilinçli davranış neleri içerir:
- Bu sınava girmenin kendi hayatı için önemli olduğunu
verdiği kararın doğru olduğunu, yararlı bir iş yapmakta olduğunu, bunun için de elinden geleni yaptığını bilmek.
Geçmiş yıllarda da milyonlarca öğrenci bu sınava girdi. Kazananı oldu, kaybedeni oldu. Daha milyonlarca öğrenci de
-eğer sistem değişmezse- bu sınava girecektir. Onun için de bu iş bir ölüm-kalım konusu değildir. Burada en önemli konu, hedefin doğru seçildiğini bilmektir. İçimizdeki potansiyal gücü harekete geçirecek olan da bu bilinçtir. Hedef doğru seçilmiştir. Elden gelen yapılmıştır. Sınavda da soğukkanlı olmak doğrudur.
- Sınav heyecanından kaygı duyulmamalıdır.
“Sınav heyecanı” üzerinde o denli durulmaktadır ki öğrenci, heyecan yüzünden heyecanlanmaktadır.
Öncelikle bilmek gerekir ki, yararlı heyecan yapabilme gücünü arttırır. Heyecansız bir girişimin başarı şansı düşüktür. Heyecansız sanatçı olmaz. Heyecan içimizdeki gücü harekete geçiren bir hızlandırıcıdır.
Sınav stresinden de korkmamalıyız.
Stres de heyecandan biraz daha karmaşık olmakla birlikte, sınav başarısı için gereklidir.
Bizim için zararlı olan aşırı heyecandan, aşırı stresten kaynaklanan “panik reaksiyonu”dur.
“Panik reaksiyonu” aşırı heyecan, aşırı stres yüzünden ne yapacağını bilemez duruma gelmek, eli ayağı dolaşmak, önceliklerini yitirmek, iç kontrolünü yitirmektir.
“Panik reaksiyonu” çoğu kez, hazırlıksız olduğumuz bir durumda beklemediğimiz olaylarla karşılaştığımız zaman ortaya çıkar. Bu durumda bedensel ve ruhsal değişimimiz çok kısa bir zamanda olur, duruma uyum sağlayamayız, böylece de kendi kontrolümüzü yitiririz.
Bu sınavda “panik reaksiyonu” olmasını gerektirecek bir durum yoktur. Uzun zamandır hazırlandığımız bu sınavda nelerin olabileceğini kestirebiliriz. Bu “olabileceklere hazırlıklı olmak” en önemli hazırlığımızdır.
- Beklentilerin önceliğini organize etmek önemlidir.
Sınav öncesinde “beklentilerin önceliği” düzenlenmelidir. En çok strese yol açan beklentiler “aile beklentileri”dir. Öğrenci bilişsel olarak da duygusal olarak da “ailesine karşı kendini sorumlu hissetmektedir.” Bu elbette doğru bir sorumluluktur. Ancak, bu sorumluluğun dozunu yükseltip, “Kazanamazsam ailemin yüzüne nasıl bakarım?” gibi aşırı bir kaygı, stres yükünü arttırır. Onun için, beklentiler yeniden organize edilmelidir.
Öncelikli sorumluluk, öğrencinin kendine karşı sorumluluğudur.
Öğrenci, önce kendisiyle baş başa durumu değerlendirmelidir.
Sonra, aileye karşı sorumluluk gelmelidir.
Önemli olan, bu süre içinde “elden gelenin yapıldığı bilincini” taşımaktadır.
Hiç unutulmamalıdır ki, beklentiler bizim seçimlerimizdir.
- Her türlü sonuç tartılmalı, değerlendirilmelidir.
En kötü sonuç “sınavı kazanamamaktır.”
Bu sonuç da içinde olmak üzere her sonuç ölçülüp değerlendirilmelidir. Bir yılın yitirilmiş olması önemlidir, ama hayatta bir yıllık kayıplardan daha büyük kayıplar da olabilir. Bu sonucu göze aldıktan sonra daha rahat olunacaktır.
Elbette hedef sınavı yitirerek rahatlamak değil, kazanarak rahatlamaktır. Ancak, bu sonuç da hayatın sonu değildir, sadece bize yeterli hazırlığı yapmamış olduğumuzu öğretir.
- Kendinizi uzun vadeli hedeflere yöneltin.
Yakın zamanda karşılaşacağımız bir güçlüğü hafifletmenin bir yolu da “uzun vadeli hedefleri saptamak”tır. “Şimdi bunun sırası mı, hele şunu bir atlatalım,” demek yanlıştır. Şimdi bunu atlatmak için uzun vadeli hedeflerinizi saptayın. Gelecekteki projelerinizi düşünün. Geleceği organize etmek, kısa vadeli hedeflere ulaşmanın kolaylaştırıcı bir yoludur.
Sınavı kazanmaya cesaret edin.
Başarı, cesaretin yol arkadaşıdır.
ETKİN ÖĞRENMEDE YENİ BİR YÖNTEM : QSRRR…
İlk olarak Francise P. Robinson tarafından geliştirilen bu yöntem bir kaç algı sistemiyle pekiştirilen bir etkin öğrenme aracıdır.
Yöntem beş adımdan oluşmaktadır:
1. Question : Konu nedir?
Konuyu açık olarak belirleyin, önünüze koyun.
2. Survey: Araştırın, göz gezdirin.
Konunun bütününe göz gezdirin. Konunun özü, içeriği, kapsamı, hacmi hakkında fikriniz oluşsun.
3. Read : Okuyun.
Dikkatle, sindirerek, anlayarak okuyun.
4. Recite: Ezberden anlatın.
Okunan bir konuyu ezberden anlatmak, akılda kalanı belirtir. Eğer ezberden anlatım yetersiz ise yeniden okumak gerekir.
5. Review : Yeniden gözden geçirin.
Şimdi öğrendiklerinizi yeniden gözden geçirin. Bu son göz atma konunun sindirilmesini sağlayacaktır.
Yöntem budur.
Bu yöntemi dikkatle ve sırasıyla uyguladığınız zaman öğrenmenizi
büyük ölçüde gerçekleştiğini göreceksiniz. Ancak, yöntemi tam olarak uygulamamak, sırasını atlamak, bazı bölümleri uygulamamak sonucun olumluluğunu etkileyecektir.
Hiç unutmayın ki, ‘en kolay ve en tehlikeli olan kendini aldatmaktır’.
Size başarılar dilerim.
Dr. Erdal ATABEK
Yorumlar